Schijntegenstellingen

Wetenschap is gebaat bij een zo scherp mogelijke formulering van onderzoeksvragen, resultaten en interpretaties van nieuwe vindingen. Dat kan leiden tot discussies of zelfs meningsverschillen, die op hun beurt vaak helpen om nog meer precisie te verkrijgen. Een fel wetenschappelijk debat is dus prima, zolang de discussianten dicht bij de feiten blijven, proberen eerlijk en logisch te redeneren en oprecht luisteren naar de standpunten van de andere partij. Te veel emotie in het debat kan afleiden van de inhoud. Moeilijk te bediscussiëren persoonlijke overtuigingen, niet gebaseerd op enig wetenschappelijk bewijs, zijn dikwijls ook niet behulpzaam. Op de persoon spelen is al helemaal ongewenst.

Helaas zien we de afgelopen tijd, ook over wetenschap­pelijke resultaten, steeds vaker gepolariseerde debat­ten waarin feitenvrij wordt geruzied en aanvallen op personen en hun integriteit niet zeldzaam zijn. Wetenschappers worden zelfs bedreigd, omdat hun resultaten en professionele opinie niet overeenkomen met de overtuiging van anderen. Sociale media worden daarbij misbruikt voor asociale uitingen, denigrerende uitspraken en soms onaangename massa-aanvallen op een wetenschapper. Je hoeft maar te denken aan de heftige uitingen op Facebook en Twitter over de coronapandemie en de toepassing van vaccinaties.

Niet alleen in maatschappelijke debatten, ook over zaken die de wetenschap zelf betreffen kunnen de meningen flink uiteenlopen. Dat is helemaal niet erg (of zelfs heel goed) maar in die discussies valt wel iets op. Sommige hoog oplopende meningsverschillen berusten nog wel eens op schijntegenstellingen. Alsof fundamenteel onderzoek en thematisch onderzoek volledig tegenovergestelde activiteiten zijn. Of dat onderzoekers in de natuurwetenschappen volstrekt andere meningen over wetenschap hebben dan sociale wetenschappers. Of dat jonge onderzoekers andere belangen hebben dan een vorige generatie. Het zijn thema’s waar groepen wetenschappers tegenpolen lijken te worden van elkaar, terwijl het inhoudelijke verschil van inzicht buitengewoon klein is.

Ik zou willen suggereren dat ook het wetenschappelijk debat gebaat is bij een scherp geformuleerde, inhoudelijke tegenstelling. Maar wissel daartoe eerst eens goed van gedachten, waarbij zoveel mogelijk naar elkaar wordt geluisterd. Kortom, ruim baan voor debat en discussie, maar wel altijd met respect voor elkaar.

Marcel Levi,
Voorzitter raad van bestuur NWO