(On)zichtbaar

Tekst: Jan-Joost de Man en Emma van der Deijl, Beeld: Willeke Duijvekam.

Onderzoeker Anna Schueth trekt zorgvuldig het aluminiumfolie van een van de plastic bakjes in het imaging laboratorium van Maastricht University. In de bakjes zitten monsters van menselijk hersen- en prostaatweefsel, klaar voor analyse onder een mede door haarzelf ontwikkelde microscoop. ‘Voor ons onderzoek hadden we een microscoop nodig die grote, transparante monsters kan analyseren. We besloten met een partner uit het bedrijfsleven een prototype te ontwikkelen. Achteraf gezien een enorme uitdaging. Toch heb ik nooit getwijfeld aan het succes.’ De microscoop kan 3D-beelden genereren van grote stukken orgaanweefsel, vele malen groter dan wat gebruikelijk is. Dat maakt het onder andere mogelijk meer inzicht te krijgen in de complexe structuren van gezonde en zieke hersenen en prostaatkanker, het onderwerp van Schueth’s huidige Veni-onderzoek .

Deel van het leven

Aan haar prestaties is het niet af te lezen, maar Anna’s leven verliep niet zonder slag of stoot. Daar is ze openhartig over. ‘Als eerstegeneratiestudent kampte ik met armoede, omdat mijn ouders mij financieel niet konden onderhouden.’ In een artikel in Nature beschrijft ze haar pad naar de postdoctoraal onderzoeker die ze nu is. Dat begon op 20-jarige leeftijd met een moeilijke periode die resulteerde in een zelfmoordpoging. Tijdens haar promotieonderzoek raakte haar vader in een coma waar hij nooit uitkwam en aan overleed. Enkele jaren later rouwde ze om het verlies van haar baby door een miskraam. Schueth: ‘Al deze ervaringen waren pijnlijk. Maar ik weet nu dat afwijzing, mislukking en pijn deel uitmaken van het leven en mogelijk ook in de toekomst zullen voorkomen. Voor mij is het belangrijk mijn gevoelens te erkennen, nooit op te geven, om hulp te vragen en een zorgzame collega, vriend en mentor te zijn voor de mensen om mij heen.’

Stigma doorbreken

De onvoorwaardelijke steun die ze tijdens moeilijke tijden kreeg van haar collega’s, promotor en postdoc-begeleider, gunt ze ook anderen. Daarom wil ze door haar verhaal te delen, bijdragen aan het doorbreken van het stigma op mentale problemen. Niet alleen online, maar ook op haar eigen universiteit. Samen met Maastricht Young Academy medelid Mark Kawakami richtte ze Flourish Maastricht op, om ondersteuning en middelen te bieden op het gebied van geestelijke gezondheid op alle faculteiten van de universiteit. ‘Met name suïcidaliteit heeft meer aandacht nodig. De eerste zelfmoordpreventieworkshop die we organiseerden samen met 113 was een groot succes. Tijdens onze pleidooien voor geestelijke gezondheid hebben we veel studenten en personeelsleden ontmoet die zelf of via een naaste te maken hebben gehad met suïcidaliteit.’

Tatoeage van microscoop

Tegenslag is er om overwonnen te worden, lijkt het levensmotto van Schueth. Die vastberadenheid kreeg ze al vroeg mee. Ze werd geboren op een Duitse boerderij, waar ze van jongs af aan de toewijding en het harde werk van haar ouders zag. Hoewel ze de eerste in haar familie was die later zou gaan studeren, ervoer ze dat nooit als obstakel. Haar ouders steunden haar in haar eindeloze leergierigheid. Wekelijks gingen ze samen naar de bibliotheek, totdat Anna honderden boeken uitgelezen had rond haar twaalfde. ‘Op mijn zevende verjaardag kreeg ik een microscoop. Daar was ik zó blij mee. Alles wat los en vast zat in het huis en in de tuin bekeek ik onder de lenzen. Er ging een wereld voor me open. Het onzichtbare zichtbaar kunnen maken, die fascinatie heeft me in feite nooit meer losgelaten.’ Die uitspraak kun je letterlijk opvatten: te midden van haar rijkelijk getatoeëerde bovenlijf prijkt op haar linkerarm een van de eerste microscopen uit de zestiende eeuw.

Niet van je pad laten brengen

Toch raadde de studieadviseur op haar middelbare school haar af om biologie te gaan studeren, omdat haar cijfers voor natuurkunde niet goed genoeg waren. Met de steun van haar ouders ging ze tegen dat advies in. Haar keuze pakte goed uit en leidde zelfs tot een promotietraject bij de afdeling Urologie aan Maastricht University. Dat je je niet van je pad moet laten brengen door een opmerking uit je omgeving, geeft ze nu door aan een nieuwe generatie meisjes op middelbare scholen in een mentorprogramma waar ze al ruim tien jaar bij betrokken is. ‘Als een carrière in STEM-vakken (Science, Technology, Engineering, Mathematics, red.) hun droom is, zeg ik: geef niet op. Met doorzettingsvermogen kom je er wel.’ Door haar jarenlange mentorwerk, werd Schueth in 2021 ‘STEM-ambassadeur van het jaar’ in Duitsland, een onderscheiding die door toenmalig bondskanselier Angela Merkel werd uitgereikt.

Uitdagend interview

Toen Schueth in 2019 voor het eerst een aanvraag indiende voor een Veni-beurs, waren de omstandigheden op zijn zachtst gezegd uitdagend. Ze was hoogzwanger en het eerste interview vond plaats op de dag voordat haar vliezen braken. Ze gaf alles, maar de beurs werd niet toegekend. Nadat haar postdoccontract niet werd verlengd schreef ze, werkloos én met twee kinderen thuis, een nieuw voorstel. ‘Hoe dat is gelukt, snap ik soms nog steeds niet.’ Toch was het, met veel lof voor het innovatieve microscopieproject, dit keer raak: ze werd in 2020 de enige Veni-laureaat op het gebied van de technische en toegepaste wetenschappen (TTW) aan Maastricht University. Daar is ze deel van het Maastrichtse Computational Brain Connectivity Lab (CBClab) onder leiding van Alard Roebroeck. Doel van het lab is om de architectuur van de menselijke cortex in beeld te brengen. Schueth: ‘Geweldig waartoe onze kleine groep in staat is: we zijn uitmuntend in 3D-histologie, in microscopie én in data-analyse. Ik geloof sterk in het belang van technologische vooruitgang voor onze universiteit. We staan nu pas aan het begin daarvan.’

Heb jij of een naaste suïcidale gedachten? Neem dan contact op met 113
Zelfmoordpreventie (www.113.nl).

Bekijk ook haar artikel in Nature