Dwars door de domeinen heen: Arfan Ikram
Als de wetenschap haar krachten nog meer wil bundelen op de grote maatschappelijke thema’s, wat betekent dat dan voor domeinen en vakdisciplines? Wat zijn de voordelen? Is er ook een keerzijde? En blijft er voldoende ruimte voor onderzoek dat voortkomt uit eigen ideeën en nieuwsgierigheid van wetenschappers? De domeinvoorzitters bij NWO en ZonMw schetsen het perspectief vanuit hun veld.
De eer van succesvolle samenwerking moet veel meer afstralen op álle betrokkenen in de keten
Samenwerking met andere disciplines is in de medische wetenschappen evident en van alle tijden, stelt ZonMw-voorzitter Arfan Ikram. ‘Waar nog veel te winnen valt, is een eerlijke verdeling van de credits bij succes.’
‘In de medische wetenschappen is het vanzelfsprekend dat we steeds meer overlap zien met andere gebieden. Er is om te beginnen een sterke technology push, dus samenwerking tussen medische en technologische disciplines is evident. Hoe breng je nieuwe technologieën samen in bestaande medische processen, in devices, in ontwerpen? Dat zie je overal gebeuren en het is ook niet nieuw: bij het verwerken van MRI-sequenties of het sensitiever maken van ECG’s waren altijd al ingenieurs betrokken.’
‘Voor de samenwerking met exacte wetenschappen geldt eigenlijk hetzelfde. Neem alle ontwikkelingen op het gebied van AI: de grondslag daarvan ligt in wiskunde en informatica. Nu is het vaak zo dat zij een innovatie hebben en dat de eindgebruikers – in dit geval de medici – daarmee aan de slag gaan. Maar die verbindingen moeten we veel vroeger leggen, medici moeten eigenlijk al betrokken zijn vanaf het schrijven van de wiskundige formules. Je ziet dat al wel gebeuren, maar het moet echt de standaard worden.’
‘Grote ontwikkelingen zijn ook gaande in samenwerkingen met het SGW-veld. Daar liggen legio vragen waar voorheen minder aandacht voor was. Wat betekenen AI-toepassingen op psychosociaal vlak? Maar denk ook aan de ethische of financieel-economische vraagstukken, of wetten en regels die innovatie in de weg staan. En het verbreedt zich naar de kant van preventie. Bij allerlei vragen rond een gezonde leefomgeving en gezonde voeding zijn andere vakgebieden betrokken. Natuurlijk zitten daar grenzen aan, het raakvlak tussen medische wetenschappen en archeologie is al een stuk lastiger te vinden.’
‘Of multidisciplinair onderzoek succesvol is of niet, hangt vooral af van de betrokken personen. Hoe verhouden zij zich tot elkaar, hoe is de klik? Vaak wordt van een succesvol project dan achteraf gezegd: dat is dus het template voor hoe je met elkaar moet samenwerken. Maar zo werkt het niet. Met andere personen krijg je weer andere dynamieken. Onderzoek is niet maakbaar, dat vind ik juist het mooie eraan.’
‘Voor innovaties in het medische domein is altijd de hele keten nodig. Wat eindigt in een uiteindelijke toepassing in de biotech, of in nieuwe diagnostiek of behandelmethoden, is ooit begonnen als fundamenteel onderzoek van bijvoorbeeld een biochemicus. Daar zitten vele stappen met veel betrokkenen tussen. Maar het eindproduct straalt af op degene die het in de praktijk brengt: de medicus. Die gaat er met de eer vandoor. Vanuit het perspectief van de samenleving zijn artsen het gezicht van de innovatie, terwijl de onzichtbare onderzoekers aan het begin van de keten een essentiële rol hebben gespeeld.’
‘Met Erkennen & Waarderen bewegen we daar gelukkig een beetje bij weg. Ik ben blij dat er meer aandacht komt voor alle verschillende profielen en competenties van iedereen die aan een ontwikkeling heeft bijgedragen. In het verlengde daarvan kunnen we ons afvragen waarom we nog individuele prijzen uitreiken. We moeten leren de schoonheid te zien in het proces, niet alleen de eindboodschapper zien als een held en het podium op hijsen. Dat vergt een verandering in de mindset van iedereen met wie we samen het veld vormen.’
Arfan Ikram is hoogleraar epidemiologie aan het Erasmus MC en sinds 2022 ZonMw voorzitter.
Tekst: Joop Daggers en Belinda van der Gaag