Prof. dr. Klaas Landsman

Naar eigen zeggen houdt Klaas Landsman van lange, moeizame trajecten die nodig zijn om diep inzicht te verwerven. Hij zoekt dan ook actief de grenzen van de natuurkunde op waar nieuwe, diepgravende wiskunde nodig is, zoals binnenin zwarte gaten. Hij bestudeert vanuit een natuurkundig, wiskundig en filosofisch perspectief onderwerpen als toeval, waarschijnlijkheid, determinisme (het concept dat alles een reden heeft) en emergentie (verschijnsel waarin nieuwe eigenschappen ontstaan door een samenspel van bestaande onderdelen). Ook ontwikkelde hij wiskundige methoden om de klassieke wetten van Newton, die beschrijven hoe objecten zoals bijvoorbeeld biljartballen bewegen, te verenigen met de kwantummechanica, de theorie die beschrijft hoe de atomen waaruit die biljartballen bestaan zich gedragen. Hiermee loste hij het probleem van Schrödingers kat op.

In zowel de mathematische fysica als de filosofie van de natuurkunde staan meerdere belangrijke doorbraken op zijn naam. Zo initieerde hij het gebruik van een nieuw wiskundig concept van symmetrie in natuurkunde, groepoïden geheten. Ook vond hij een nieuwe klasse C*-algebras uit waarmee hij bewees dat de natuurlijke logica van kwantummechanica intuïtionistich is (wat een nieuwe toepassing is van de logica van de Nederlandse wiskundige L.E.J. Brouwer). Dit leidde tot een nieuw beeld van het concept waarheid in de kwantumtheorie. Daarnaast gebruikte hij niet-commutatieve meetkunde om te bewijzen hoe klassieke mechanica en kwantumtheorie in elkaar kunnen overgaan. Dit inzicht is onder andere van belang voor een mogelijke theorie van kwantumzwaartekracht.

Landsman drukt niet alleen zijn stempel op het wetenschappelijke onderzoek, maar ook op het wiskundeonderwijs in den brede. Van zijn eigen studenten en promovendi is het merendeel wereldwijd in de wetenschap werkzaam. Hij wist de instroom van wiskundestudenten aan de Radboud Universiteit van tien per jaar in 2004 te verhogen naar een stabiele negentig per jaar nu, organiseerde daartoe onder meer wiskundetoernooien voor middelbare scholen, en was lid van een commissie die in opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap het middelbare schoolvak wiskunde omvormde tot de huidige varianten wiskunde A, B, C en D.

Naast dit alles is Landsman een productief schrijver. Zijn wetenschappelijke boeken (twee over kwantumtheorie en één over algemene relativiteitstheorie) zijn standaardwerken in zijn veld. In zijn talrijke populairwetenschappelijke artikelen en zijn boeken Requiem voor Newton (2005) en Naar alle (on)waarschijnlijkheid – Toeval in de wetenschap en filosofie (2018) verbindt hij technische, historische en filosofische inzichten op een toegankelijke manier met elkaar in vlot leesbare teksten.

Landsman loopt al decennia als visionair voor de troepen uit. Zo stond hij in 2005 aan de basis van zowel het landelijke NWO-wiskundecluster Geometry and Quantum Theory (GQT) als het Nijmeegse Institute for Mathematics, Astrophysics, and Particle Physics (IMAPP), en in 2017 van de route Bouwstenen van materie en fundamenten van ruimte en tijd binnen de Nationale Wetenschapsagenda. Daarnaast is hij medeoprichter van het Dutch Institute for Emergent Phenomena (DIEP), dat onder meer onderzoekt hoe het universum, ruimte, tijd, en de fundamentele bouwblokken van materie ontstaan vanuit de kwantumwereld. Ook heeft hij onlangs een nieuwe tak toegevoegd aan de Nederlandse mathematische fysica door in Nijmegen een nieuw team op te zetten dat zich bezighoudt met de wiskundige kanten van Einsteins algemene relativiteitstheorie.

De Spinozacommissie is ervan overtuigd dat Klaas Landsman met zijn Spinozapremie prikkelende nieuwe vragen en ideeën op zal werpen voorbij de grenzen van disciplines die zowel zijn collega’s als een breed publiek verder aan het denken zetten over de fundamenten onder ons bestaan.