Dwars door de domeinen heen: Margot Weijnen
Als de wetenschap haar krachten nog meer wil bundelen op de grote maatschappelijke thema’s, wat betekent dat dan voor domeinen en vakdisciplines? Wat zijn de voordelen? Is er ook een keerzijde? En blijft er voldoende ruimte voor onderzoek dat voortkomt uit eigen ideeën en nieuwsgierigheid van wetenschappers? De domeinvoorzitters bij NWO en ZonMw schetsen het perspectief vanuit hun veld.
In een volatielere wereld word je gedwongen je vrienden op te zoeken en samen sterk te zijn
Hoe belangrijk nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek ook is, NWO is er niet uitsluitend voor het financieren van de ideeën die opborrelen vanuit de wetenschappers zelf, vindt TTW-voorzitter Margot Weijnen. ‘Als we de programmering meer themagedreven invullen, kunnen we met ons onderzoek veel responsiever zijn naar wat de samenleving vraagt.’
‘Dat er meer over de grenzen van domeinen heen wordt gekeken, heeft volgens mij alles met de tijdgeest te maken. De wereld is volatieler geworden, gevaarlijker misschien ook wel, en dat dwingt je ertoe je vrienden op te zoeken en samen sterk te zijn. Neem bijvoorbeeld het marktdenken in energie, zorg en wonen. Die systemen zijn ontworpen toen alles draaide om efficiëntie en kostenbewustzijn. Vandaag ziet de wereld er anders uit. Als we de klimaatdoelstellingen willen halen en rechtvaardigheid en transparantie daarbij de centrale begrippen zijn, komen we er niet met marktwerking. Dan is meer publieke interventie nodig. We moeten minder met elkaar vechten om de lekkerste hapjes en meer de handen ineen slaan om samen een smakelijk, voedzaam gerecht te bereiden. Daarom juich ik toe dat we steeds vaker de collaboratieve aanpak hanteren om tot de beste consortia en onderzoeksvoorstellen te komen.’
‘Samen is wat mij betreft dan ook echt samen. Niet eerst vanuit één domein een project bedenken en dan nog even onderzoekers uit andere disciplines erbij zoeken. De toenadering moet al starten bij het formuleren van de onderzoeksvragen en initiatieven moeten van alle kanten kunnen komen. Dat vergt echt een andere mindset.’
‘Natuurlijk hebben de domeinen allemaal zo hun eigen cultuur, al liggen TTW en ENW dicht tegen elkaar aan en hebben veel onderzoekers toegang tot calls aan beide kanten. We delen veelal dezelfde logica en dat maakt het makkelijker om met elkaar te praten. Maar de verbanden met SGW-onderzoek zijn ook duidelijk. Als je maatschappelijke impact wil maken en als we streven naar efficiëntere innovatieketens, kunnen we niet zonder elkaar.’
‘Vanuit NWO bekeken zou het mooi zijn als we naar de toekomst toe echt inzetten op themagedreven programmering. Dat niet de instrumenten centraal staan, maar de belangrijke onderwerpen waarop we elkaar vinden. Dat geeft ook veel meer inhoud aan onze relaties met de verschillende departementen en hun missies. Met name de vakministeries maken nu nog veel te weinig gebruik van wat de wetenschap te bieden heeft.’
‘Of dat ten koste gaat van nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek? Integendeel! Het een sluit het ander niet uit. Ook binnen die thema’s blijft fundamenteel onderzoek altijd een grote rol vervullen. De kracht van de afzonderlijke disciplines moeten we zeker behouden, ook om internationaal te blijven meespelen zoals we dat nu doen. Wat de ideale verhouding is tussen ongebonden en thematisch onderzoek? Dat verschilt denk ik heel erg, dus dat moeten we per domein en zelfs per vakgebied bepalen.’
Margot Weijnen is hoogleraar process & energy systems engineering aan de TU Delft en sinds 2020 voorzitter van NWO-domein Toegepaste en Technische Wetenschappen (TTW).
Tekst: Joop Daggers en Belinda van der Gaag