Ervaring, inzicht en altijd de ‘waarom’-vraag

Tekst: Elke Veldkamp, beeld: Willeke Duijvekam

Kaulingfreks groeide op in een eenoudergezin met weinig geld. Haar vader zag ze toen ze klein was af en toe, in haar tienertijd verbrak ze het contact. Haar moeder had een borderline persoonlijkheidsstoornis en werd na een psychose opgenomen in een psychiatrische inrichting. Femke was toen zestien. ‘Ik heb even bij mijn oma gewoond, met wie ik een hechte band had. Maar toen kregen we voor het eerst ruzie met elkaar. Ik besloot dat ik maar beter op mezelf kon gaan wonen.’ Op haar zeventiende trok ze in bij haar toenmalige vriend. Die was tien jaar ouder en werkte in een coffeeshop. ‘Ik had een baantje, spijbelde veel en ging heel veel uit’, vertelt Kaulingfreks. ‘Iedere ochtend ontbeet ik in de coffeeshop en er waren altijd vrienden over de vloer. Zelf vond ik het een geweldige tijd, ik voelde me zelfstandig en vrij.’

Hulpbronnen kiezen

Waarom ze toen niet is ontspoord, schrijft ze deels toe aan geluk. ‘Ik heb op het juiste moment de juiste mensen ontmoet. In mijn onderzoekswerk zien we dat het belangrijk is dat jongeren zelf hun zogeheten hulpbronnen kunnen kiezen en inschakelen, ook als ze een afwijkend pad bewandelen. De oudere vrienden met wie ik optrok waren misschien niet de “standaard” hulpbronnen, maar ze waren lief voor me en maakten me wegwijs in de samenleving. Want ik moest alles zelf uitvogelen. Daarnaast zorgde ik dat ik naar school ging als er examens waren. En ik zat weliswaar in de coffeeshop, maar blowde zelf niet. Ik kreeg genoeg mee van die scene om te weten: dat hoeft voor mij niet. Mijn oma, bij wie ik wekelijks kwam eten, bleef ook in mij geloven. Ze zei regelmatig tegen me: “Het komt wel goed met jou.”’

Niet zielig

Die positieve benadering is belangrijk, ziet Kaulingfreks ook in haar onderzoek. ‘Hulpverleners hebben vaak de neiging om jongeren als slachtoffer te behandelen. Maar je kunt ze beter aanspreken op hun kracht. Ik was juist trots op mezelf, wilde vooral niet zielig gevonden worden. Daarom ging ik zorgverleners mijden. Pas jaren later kwam de emotionele terugslag. Als volwassene ging ik verwerken wat ik allemaal met mijn moeder had meegemaakt.’

Is haar eigen jeugd de reden dat ze onderzoek doet naar de erkenning en kansengelijkheid van jongeren? ‘Ik heb het niet bewust opgezocht. Als ik een ‘normale’ jeugd had gehad, had ik deze doelgroep denk ik net zo interessant gevonden. Want ze zitten in een heel bijzondere, vormende levensfase waarin ontzettend veel gebeurt. Tegelijkertijd herken ik veel van de problematiek waar sommige jongeren tegenaan lopen.’

Tot in de kern

Terug naar het begin van haar carrière. Ze wilde aanvankelijk rechten studeren om zich te kunnen inzetten voor een rechtvaardiger wereld. ‘Ik kom uit een heel geëngageerde familie. Met mijn oma, socialiste in hart en nieren, praatte ik vaak over onderwerpen als inkomensongelijkheid en de vluchtelingenproblematiek. Maar de studie rechten kwam op de voorlichtingsdag nogal saai over. Filosofie sprak me meer aan. Daar ging het om de ‘waarom’-vraag stellen, dingen tot in de kern proberen te snappen.’ Na haar master politieke filosofie promoveerde Kaulingfreks op een onderzoek naar de politieke participatie van jongeren met een migratieachtergrond in achtergestelde wijken. ‘Ik had affiniteit met die jongeren. Ik voelde mezelf ook niet honderd procent Nederlands, want mijn vader komt uit Chili.’

Zonder machtsmisbruik

Haar vader was in zijn jonge jaren in Chili actief in de anarchistische beweging. Hij vluchtte op zijn negentiende met zijn ouders naar Nederland, vlak voordat de militaire junta aan de macht kwam. ‘Ik hoorde zijn verhalen pas toen ik als volwassene weer contact met hem had’, zegt Kaulingfreks. ‘Hij bleek dezelfde soort zoektocht te hebben doorgemaakt als ik: hoe kun je je collectief inzetten voor een rechtvaardiger samenleving, zonder machtsmisbruik van de regering en de elite?’ Haar eigen reis door Chili om het land van haar vader te leren kennen, wakkerde haar zoektocht verder aan. ‘In Chili is de ongelijkheid nog veel sterker, je ziet daar grote verschillen tussen arm en rijk en de oorspronkelijke bevolking wordt op allerlei vlakken uitgesloten.’

Wat is de achterliggende visie?

Tijdens haar studententijd vond Kaulingfreks in de Amsterdamse kraakbeweging een gelijkgestemde familie. Een aantal jaren maakte ze deel uit van een krakerscollectief. ‘We wilden een vrije ruimte creëren voor een andere, niet-commerciële cultuur’, zegt ze. ‘We organiseerden onder meer filmvoorstellingen, discussieavonden en gratis festivals en nodigden mensen uit actief mee te doen. Ik heb ontzettend veel geleerd van die tijd. Organisatievermogen, een visie ontwikkelen en ook omgaan met meningsverschillen. Daar heb ik in mijn huidige werk als lector veel aan. Ik verbaas me er soms over hoe mensen in zo’n institutionele omgeving kunnen vasthouden aan procedures en regels, maar niet nadenken over de visie daarachter. Als non-hiërarchisch krakerscollectief hadden we iedere week uitgebreide discussies over waarom we bepaalde keuzes maakten. Dat gebeurt op de hogeschool te weinig, vind ik. We mogen vaker nadenken over wat we willen bereiken met elkaar.’

Constant bewijzen

Haar keuze voor het lectoraat was heel bewust. ‘Ik heb lang alles volgens de geijkte academische route gedaan: een master halen, promoveren, een postdoc doen. Ik merkte dat je in een universitaire loopbaan veel tijd kwijt bent met beurzen aanvragen en zorgen dat je internationaal gepubliceerd wordt. Die cultuur van jezelf constant moeten bewijzen binnen de wetenschappelijke wereld is er op het hbo veel minder. Daar telt meer wat je onderzoek voor praktijkprofessionals kan betekenen. Onderzoek doe je altijd in consortia met beleidsmakers en organisaties uit de praktijk. Dat spreekt me aan, ik heb het gevoel dat ik hier echt impact kan maken op de maatschappij.’

Geëngageerde onderzoekers

Kaulingfreks’ ambitie is om de samenwerking met de universitaire wereld te versterken. ‘Op de universiteit worden mooie fundamentele inzichten ontwikkeld, die we meer moeten samenbrengen met het handelings-perspectief van het hbo. Tijdens mijn onderzoek aan de Universiteit van Berkeley in Californië raakte ik geïnspireerd door zeer geëngageerde onderzoekers, die bijvoorbeeld actief pleitten voor de afschaffing van eenzame opsluiting van gevangenen. Ze maakten een duidelijke keuze om zich met hun onderzoek voor een bepaald maatschappelijk ideaal in te zetten. Dat is best een ingewikkelde rol voor een onderzoeker, maar dat zouden we hier ook meer moeten proberen.’

Knalroze hakken

Studenten wil ze inspireren om hun eigen stem te vinden. Ze praat open met hen over haar eigen ervaringen. ‘Dat is een belangrijke bron van kennis. Ik wil ze meegeven dat je je eigen rijkdom aan ervaringen en inzichten mag meebrengen en je eigen ruimte mag claimen, ook als je je niet vanzelfsprekend thuis voelt in een hogere onderwijsinstelling.’ Die boodschap draagt ze ook uit met haar opvallende kledingstijl. Glimlachend: ‘In mijn krakerstijd stond ik regelmatig op hoge hakken en in een bloemetjesjurk de politie te woord. En wanneer ik als lector een lezing geef, trek ik graag knalroze hakken aan. Ik houd er niet van om in één hokje te passen. Ik wil me vrij voelen. Dat wil ik mijn studenten ook meegeven: je kunt net als ik dol zijn op make-up tutorials en luisteren naar hiphop, en tegelijkertijd een goede wetenschapper zijn. Dat gaat hand in hand.’

Erkenning en kansengelijkheid

Femke Kaulingfreks houdt zich in haar lectoraat bezig met maatschappelijke vraagstukken rondom opgroeien en opvoeden. Ze verbindt kwalitatief onderzoek naar de eigen belevingswereld van jongeren – met name wijkgericht etnografisch onderzoek – met politiek-filosofische theorievorming. Erkenning en kansengelijkheid van jongeren in een kwetsbare positie staan centraal in haar werk. In haar boek Speelruimte voor Identiteit, in 2022 uitgebracht met lector Jongerenwerk Stijn Sieckelinck, gaat Kaulingfreks in op hoe je samen met jongeren kunt werken aan een veerkrachtige identiteitsvorming.