Slim stampen

Tekst: Emma van der Deijl

Aus, bei, mit, nach, seit, von, zu … Iedereen herinnert zich nog het rijtjes stampen op school. ‘Heel saai, maar het moest gewoon gebeuren’, zegt Shirley Steinvoort, verantwoordelijk voor het digitale platform met lesmethodes bij Noordhoff. ‘Zonder feitenkennis kom je niet verder in een schoolvak. Maar we merken dat er op scholen veel tijd aan wordt besteed, terwijl dat de motivatie voor het vak niet bevordert. Zonde van de kostbare lesuren.’

Bijna vergeten

Het kwam als geroepen toen hun stagiair tijdens een vergadering vertelde over SlimStampen, een leermethode die net op haar universiteit in Groningen was ontwikkeld, op basis van nieuwe wetenschappelijke inzichten over hoe het geheugen werkt. De methode bestaat uit een algoritme dat op basis van leergedrag feiten op het optimale moment aanbiedt: wanneer iemand het feitje bijna vergeten is. De samenwerking werd snel gestart en inmiddels maken bijna honderdduizend middelbare schoolleerlingen dagelijks gebruik van het programma.

Even dit level halen

Uit onderzoek blijkt dat leerlingen feiten wel tot tien procent sneller onder de knie hebben met SlimStampen. ‘Dat is echt veel’, zegt Steinvoort enthousiast. ‘Docenten geven aan dat ze nu uren overhouden om andere dingen te doen.’ Wat Noordhoff ook aansprak, is dat de stof aan de leerling wordt aangepast. Woorden die een leerling moeilijker vindt, komen vaker voorbij. Dat vergroot de leeropbrengst, maar ook demotivatie, zag Steinvoort tijdens schoolbezoeken. ‘Toen ik aan wat leerlingen wilde vragen wat ze van de methode vonden, zei een van hen “Kunt u zo terugkomen? Ik wil even dit level halen”.’

Stampvak

Niet alleen leerlingen op de middelbare school, maar ook studenten maken inmiddels gebruik van de methode. Op vier verschillende faculteiten van de Rijksuniversiteit Groningen wordt gewerkt met SlimStampen en sinds dit semester wordt ook de lesstof van de cursus Introductie cognitieve psychologie aan de Universiteit Gent aangeboden via de methode. Voor hoofddocent experimentele psychologie Durk Talsma kwam dat als geroepen: ‘Dit is echt een stampvak voor de ongeveer duizend eerstejaarsstudenten en ik zag dat veel van hen schrik hadden voor het dikke boek vol feiten.’ Toen Talsma hoorde van het werk van zijn Groningse collega, was hij snel enthousiast. ‘Met SlimStampen kunnen studenten de feiten op hun eigen tempo leren, zodat ik tijd kan vrijmaken om echt hun interesse te wekken voor het vak.’

Toetsen op inzicht

SlimStampen houdt tijdens het leren bij hoe goed een leerling de feiten beheerst, waardoor traditioneel toetsen overbodig wordt. Steinvoort: ‘Dat past in een trend waarin scholen steeds meer formatief werken, gericht op ontwikkeling in plaats van op eindcijfers.’ Ook voor Talsma is dat een groot voordeel. ‘In België werken we met vakken die wel twaalf weken duren, dus dan gaan studenten pas net voor het examen studeren, als het eigenlijk al te laat is. Met SlimStampen krijgen ze al eerder inzicht in waar ze staan in hun leerproces. Tijdens het examen kunnen we ze vervolgens beter toetsen op inzicht.’

Honderdduizenden leerlingen

Naast de inhoudelijke voordelen van de methode, is Noordhoff ook zeer te spreken over de samenwerking met de Groningse partner. Steinvoort: ‘De wetenschap is één kant, maar de praktijk is echt een andere. De universiteit is nauw betrokken bij ons.’ Dankzij Noordhoff heeft het onderzoeksteam op zijn beurt toegang tot een database van honderdduizenden leerlingen, verdeeld over Nederland en alle schooltypes. Dit maakt nieuw wetenschappelijk onderzoek mogelijk en een constante verbetering van de methode.

Fysiek zwaar

Het effectief kunnen opnemen van feiten, is niet alleen nuttig in het onderwijs. ‘Overal waar informatie leren relevant is, heeft SlimStampen een taak’, zegt Hedderik van Rijn, die als hoogleraar experimentele psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen leiding geeft aan de ontwikkeling van SlimStampen. ‘Ook bij bedrijven wordt geleerd. SlimStampen zou bijvoorbeeld ideaal werken voor veiligheidsinstructies.’ De startup is hard bezig om mogelijke toepassingen in de maatschappij te verkennen. Zo is onlangs een pilot gestart met de Korps Commandotroepen (KCT), waarvoor effectief informatie opnemen cruciaal is tijdens een missie. De KCT verkennen wat de methode voor hen kan betekenen en de onderzoekers willen op hun beurt weten of de rate of forgetting (zie kader) een goede voorspeller is van de cognitieve prestaties van mensen die zware cognitieve én fysieke taken uitvoeren. Van Rijn: ‘Ik vind die wisselwerking heel belangrijk. Daarom werken we bij SlimStampen tegelijkertijd aan fundamenteel onderzoek én aan de toepassing daarvan.’

Vergeetsnelheid

Hoe goed je feiten op de lange termijn kunt onthouden, is vastgelegd in je brein. Die ontdekking van onderzoekers van de  Rijksuniversiteit Groningen vormde de basis voor hun methode SlimStampen. Eerder onderzoek over het leren van feiten was gebaseerd op de vraag óf iemand een feit kon reproduceren, niet hoe zeker iemand was over het antwoord. Daarom begon hoogleraar Hedderik van Rijn met het testen van het goede antwoord én de reactietijd die een leerling nodig heeft om het goede antwoord te produceren. ‘Intuïtief voel je wel aan dat als je iemand vraagt naar de hoofdstad van IJsland en diegene echt even moet nadenken, het woord nog beter kan worden vastgelegd in het geheugen.’ Waar eerdere studies vaak uitgevoerd werden in een onderzoekssetting, begon het onderzoeksteam met het testen van de hypothese in de veel complexere context van een klaslokaal. De reactietijd van de leerlingen op het reproduceren van een feit bleek een goede voorspeller van de snelheid waarmee een feitje voor langere tijd in het geheugen is gegrift – de rate of forgetting. De onderzoekers ontdekten dat dit een unieke eigenschap is van een individu. ‘Als je makkelijk feitjes onthoudt voor biologie, zal je ook bij andere vakken makkelijk feitjes kunnen onthouden. Een talenknobbel – als die al bestaat – zit ‘m dus in elk geval niet in het leren van feiten.’ Na de bevindingen uit hun praktijkstudie, bevestigden hersenonderzoek met EEG- en MRI-scans dat de eigenschap ook is af te lezen aan de activiteit in het brein. ‘We hebben hiermee de eerste aanwijzingen gevonden dat de manier waarop je feitelijke kennis onthoudt een cognitieve eigenschap is, net als werkgeheugencapaciteit of intelligentie’, vertelt Van Rijn enthousiast. ´Die eigenschap zou wel eens heel belangrijk kunnen zijn voor het succes dat je behaalt in het onderwijs. We denken dat de rate of forgetting grote invloed heeft op hoe goed iemand het doet op school.’