Bamboeren

Tekst: Emma van der Deijl en Joop Daggers. Beeld in banner:  Studio Joris de Groot

‘Alle partners snappen dat als je écht iets vernieuwends wil doen, dit nooit vanuit één perspectief kan’, constateert Jeroen van den Eijnde. Hij is lector Tactical Design bij ArtEZ University of the Arts en projectleider van Bamboo Europe. ‘Je hebt de kennis, expertise en het netwerk van andere partijen nodig. Toch is het soms best een uitdaging om de individuele belangen aan het collectieve belang te koppelen, om uiteindelijk een maatschappelijke vraag op te lossen.’ Zo ziet hij dat de mate waarin een product marktklaar moet zijn, per partij enorm verschilt. ‘Bij de één is vernieuwing iets waarmee al binnen drie jaar geld kan worden verdiend, voor de ander is het iets wat misschien pas op lange termijn relevant wordt voor de markt.’ Het zijn vraagstukken die de consortiumleden bespreken tijdens bijeenkomsten, die steeds bij een andere partner plaatsvinden en als belangrijkste doel hebben elkaar te inspireren. Van den Eijnde ziet het als zijn taak om partijen met elkaar te verbinden. ‘Het belangrijkste vind ik het werken aan vertrouwen. Dat betekent veel contact met elkaar hebben en transparant zijn over hoe we in het consortium staan.’

De ideale testplek

Joost Borneman, eigenaar van BambooLogic

Wat breng jij in? ‘Het is met bamboe in Europa een kip-ei-verhaal: er is hier geen industrie omdat er geen bamboe is, maar die komt er ook niet zolang de verwerkende industrie ontbreekt. Die cirkel moet je doorbreken. Wij zijn het eerste bedrijf dat op industriële schaal bamboe aanplant in Europa, dus wij zorgen er aan de voorkant voor dat de biomassa lokaal beschikbaar komt. Van verschillende kwaliteiten, leeftijden en soorten, want al die factoren zijn bepalend voor de eigenschappen van het materiaal en dus voor de toepassingen. Het vergt een lange adem, maar alle ontwikkelingen richting een biobased economy maken wel dat het nu sneller gaat. De behoefte aan lokale productie neemt toe, bamboe groeit en regenereert de grond op plaatsen waar niks anders groeit en het neemt CO2 op. Steeds meer boeren tonen interesse. We werken al samen met boeren in Portugal, Spanje, Italië en Frankrijk, en vanaf dit voorjaar ook in Nederland, België en Duitsland.’

Wat haal je uit de samenwerking? ‘Samen buigen we ons over de vraag waar de kansen in de markt liggen. Waar en via welke toepassingen kunnen we in Europa de meeste meerwaarde creëren met bamboe? Wij streven naar toepasbaarheid binnen onze westerse maatstaven, we willen niet blind kopiëren wat China doet. Dus we kijken naar wat wel en niet werkt, onderzoeken samen welke toepassingen we verder kunnen ontwikkelen, maar bijvoorbeeld ook hoe we reststromen kunnen hergebruiken. Voor al die vragen hebben we binnen deze brede samenwerking de ideale testplek en het mooie is: als het positief uitvalt, kunnen we het met deze partners direct implementeren. Ook kunnen we gezamenlijk werken aan de beeldvorming van bamboe, zodat het niet meer alleen gezien wordt als iets uit Azië, maar als een volwaardig Europees landbouwgewas met oneindig veel mogelijkheden.’

Veel vernieuwende toepassingen

Marc Bokeloh, oprichter van Bambooder

Wat breng jij in? ‘Wij hebben een technologie ontwikkeld om op een volledig geautomatiseerde, mechanische manier lange vezels uit bamboestokken te halen. Van die vezels maken we halffabricaten voor eindverwerkers die zoeken naar lichtgewicht, CO2-vriendelijk en sterk materiaal. Andere partijen in dit consortium zijn nog op zoek naar de producten die zij willen maken, voor ons is de focus heel duidelijk. Dat maakt ons een beetje een vreemde eend in de bijt. Ik zie het als mijn rol om te laten zien dat bamboe voor heel veel vernieuwende toepassingen geschikt is. Meer dan alleen een paal of wc-papier. Ook mooi, maar zoiets mag niet te veel kosten. Daarom zoeken wij juist ook naar die high-end toepassingen waarvoor bamboe heel geschikt is, ter vervanging van carbon, staal, beton, glasvezel of plastic. En daar hebben we anderen voor nodig.’

Wat haal je uit de samenwerking? ‘Contact met alle partijen in de keten is voor ons het belangrijkste. Een beetje snuffelen, kijken wat je voor elkaar kunt betekenen, anderen de ogen openen. En zorgen dat er een netwerk ontstaat. Dat is ook de aard van dit project. We inspireren elkaar en door die kruisbestuiving kunnen nieuwe ideeën voor concrete producten ontstaan. Dat laatste valt tot nu toe wat tegen. Wij hadden gehoopt dat er meer uit zou komen op het gebied van productontwikkeling, dat een van de betrokken partners bijvoorbeeld een demonstrator zou ontwikkelen. Uiteindelijk zijn wij wel een bedrijf en moeten we keuzes maken vanuit een visie. We kunnen niet met alle winden meewaaien. Net als dat Joost Borneman van BambooLogic zich moet kunnen focussen op het verbouwen van bamboe en niet op potentiële eindproducten. Maar het zicht daarop hebben we wel nodig. Wij moeten met elkaar aantonen wat er allemaal mogelijk is met bamboe.’

Een transparant verwerkingsproces

Joris de Groot, ontwerper

Wat breng jij in? ‘In mijn ontwerpstudio zoek ik naar mogelijke technieken om bamboe te verwerken tot een product. Dat is hoe ik altijd werk: ik start met een materiaal en onderzoek de eigenschappen en mogelijkheden voor industriële verwerking. Dan pas kijk ik welke toepassingen mogelijk zijn. Bamboe is nu nog een onbekend materiaal voor ons, maar er zijn wel vergelijkbare materialen die me inspireren. Het lijkt mij bijvoorbeeld heel tof om te kijken of het mogelijk is om met bamboe net als bij carbon industriële weefprocessen in te zetten. Samen met partijen binnen en buiten het consortium kijk ik welke expertise we hebben om met dit soort technieken te experimenteren.’

Wat haal je uit de samenwerking? ‘Bamboeproducten komen nu meestal uit Azië en het verwerkingsproces is moeilijk te achterhalen. Met dit consortium hebben we de kans om dat proces transparant op te zetten in Europa, omdat de hele keten van begin tot eind vertegenwoordigd is. Tijdens onze bijeenkomsten belichten we steeds een andere expertise en zo leren we van elkaar. Dat bamboe nog een nieuw materiaal is in Europa, biedt mogelijkheden. Samen gaan we die zoektocht aan. Ik hoop dat we met de Europees geteelde bamboe een sterke collectie opzetten, waarbij vernieuwing ontstaat en we echt iets veranderen in de keten.’

Aansluiten bij maatschappelijke kwesties

Hans Piena, conservator bij Het Nederlands Openluchtmuseum

Wat breng jij in? ‘In het depot van het Nederlands Openluchtmuseum liggen veel voorwerpen die laten zien dat bamboe vroeger in Nederland al vele toepassingen heeft gehad. Zo maakten ze er in de zeventiende eeuw allerlei voorwerpen van, zoals tafels, stoelen en ski’s, en in de negentiende eeuw waren bijvoorbeeld wandelwagens van bamboe gebruikelijk. Veel toepassingen die toen prima voldeden, zijn vervangen toen plastic zijn intrede deed. Als je bedenkt dat een groot deel van ons huidige afvalprobleem bestaat uit plastic, biedt bamboe nu veel kansen. Het is veel gemakkelijker te repareren dan plastic en het kan na gebruik zo op de composthoop. De oude voorbeelden breng ik daarom in ter inspiratie bij de gedachtevorming over mogelijke toepassingen nu. En ons museumpubliek vormt in een later stadium de perfecte gebruikersgroep om nieuw ontwikkelde producten te testen.’

Wat haal je uit de samenwerking? ‘Het Openluchtmuseum wil werken aan het milieu en aan sociale cohesie. Er zijn prangende issues in onze samenleving die aandacht vereisen van iedereen, dus wij vinden dat we het ons niet meer kunnen veroorloven om ons terug te trekken in het verleden. Deze samenwerking geeft ons aansluiting bij belangrijke maatschappelijke kwesties. Dankzij de combinatie van partners beschikken we over de vaardigheden om echt het verschil te maken.’