Raport o fundacjach rodzinnych w Polsce. Zaskakuje nie tylko ich liczba

Właściciele firm rodzinnych w Polsce od lat czekali na ustawę, która ułatwi kumulowanie majątku i rozwijanie biznesu. Czy obowiązująca od roku regulacja spełnia ich oczekiwania? Liczby pokazują, że tak. Do 30 kwietnia 2024 r. w Polsce zarejestrowano 980 fundacji, a z najnowszych danych wynika, że jest ich już 1000. — Ocenialiśmy, że w pierwszym roku funkcjonowania ustawy powstanie tylko kilkadziesiąt fundacji rodzinnej — mówi Henryk Orfinger, przewodniczący Rady Nadzorczej Dr Irena Eris S.A. oraz jeden z inicjatorów Rady Firm Rodzinnych przy Konfederacji Lewiatan.

Dzisiaj widać, że zainteresowanie fundacjami jest dużo większe, wniosków o rejestrację przez rok było ponad 1500. — To duży sukces, o którym należy głośno mówić. Sukces instytucji prawnej, która była wyczekiwana przez lata i bardzo potrzebna. Tak duże zainteresowanie to dobry sygnał dla naszej gospodarki – ocenia Paweł Tomczykowski, partner zarządzający w kancelarii Tomczykowski Tomczykowska.

Przedsiębiorcy, którzy założyli fundację rodzinną i zdecydowali się wystąpić w raporcie pt. "Fundacje Rodzinne", nie mają wątpliwości, że ustawa ułatwia sukcesję i zarządzanie majątkiem.

— Kilka lat temu przeprowadziliśmy sukcesję, co było trudnym i czasochłonnym doświadczeniem — mówi Łukasz Ławniczak, twórca spółki ZBM specjalizującej się w nadzorze nad inwestycjami. – Gdyby wtedy obowiązywała ustawa o fundacji rodzinnej, cały proces byłby szybszy i łatwiejszy. Teraz fundacja rodzinna to dla mnie kluczowy element strategii zarządzania majątkiem. Fundacja minimalizuje ryzyko rozproszenia majątku i nieefektywnego wykorzystania środków, umożliwia oddzielenie spraw biznesowych i rodzinnych — podkreśla prezes Ławniczak.

Fundacja jest też ważnym i naturalnym krokiem w budowaniu wiarygodności i pozycji Grupy Colian, właściciela takich marek jak np. Goplana i Jutrzenka. — W ten sposób kontynuujemy nasze dziedzictwo i wpływamy pozytywnie na świat wokół nas — mówi Jan Kolański, prezes zarządu i twórca holdingu Colian.

W raporcie wskazujemy również, kto najczęściej powołuje fundacje, ilu zwykle jest fundatorów i gdzie one powstają. Te dane zaskakują. Okazuje się bowiem, że wiele fundacji powstaje w małych miejscowościach, a liczba fundatorów powyżej 55 roku życia jest niższa od tych w wieku od 35 do 55 lat.

Czytaj też: Współwłaściciel marki YES o fundacji rodzinnej. "Byłem zaszokowany"

Statut, czyli jak zadbać o serce fundacji rodzinnej

— Nowe prawo to jednak tylko możliwość. Żeby z niej korzystać, konieczne jest głębokie poznanie tematu i przemyślana strategia sukcesji. Najlepiej planować ten proces z zaufanym partnerem – mówi Beata Majewska, dyrektor zarządzający Pionu Wealth Management, Bank BNP Paribas.

Etap pisania statutu często poprzedzają wielomiesięczne rozważania i decyzje. Chodzi o to, jak fundacja ma zarządzać majątkiem, kto ma być jej beneficjentem itd. Etap koncepcyjny i napisanie statutu to jedno z największych wyzwań dla fundatorów. Na co dzień, w pędzie załatwiania ciągłych spraw w firmie i realizacji kontraktów, mało kto zadaje sobie pytania o to np., co ma się stać z majątkiem fundacji, gdy linia rodziny wygaśnie.

W raporcie eksperci kancelarii Tomczykowski Tomczykowska omawiają aż siedem kluczowych regulacji dotyczących statutów. Nie chodzi tylko o wymogi formalne (jak cele, które ma realizować fundacja), ale również o to, co fundatorzy faktycznie zapisują w statutach. To również cenne wskazówki dla tych, którzy dopiero myślą o założeniu fundacji.

Szczególną uwagę warto zwrócić na świadczenia dla beneficjentów. Warto przykładowo, aby fundator przemyślał i zapisał w statucie, jakie wymagania postawi beneficjentom przed wypłatą świadczeń i co otrzymają np. na wypadek kolejnej epidemii, czy innych zdarzeń losowych. W raporcie wskazujemy przykładowe wymogi dla beneficjentów, bazujące na realnych zapisach w statutach.

— Zapisy w statucie lub w dokumentach wewnętrznych fundacji rodzinnej powinny stworzyć warunki i czynniki motywujące zarówno obecne pokolenie, jak i następców tak, aby chcieli oni działać i kontynuować rozwój rodzinnego majątku — stwierdza Wojciech Fedoruk, dyrektor Sprzedaży i Cross-SellinguWealth Management w Banku BNP Paribas.

Czy na fundacji rodzinnej można jedynie zyskać podatkowo

Podatki to jeden z najbardziej wrażliwych obszarów funkcjonowania fundacji rodzinnej. Ustawa zasadniczo jest korzystna podatkowo, ale nie brak też negatywnych doświadczeń. Właściciele firm otrzymali blisko 200 interpretacji indywidualnych.

Jak wynika z analizy kancelarii Tomczykowski Tomczykowska, w 2024 r. zdecydowana większość pytań podatników do fiskusa dotyczyła zakresu dozwolonej działalności gospodarczej fundacji rodzinnej, a co za tym idzie – możliwości skorzystania ze zwolnienia podatkowego z osiąganych dochodów z tej działalności. Niemal jedna trzecia odpowiedzi organów podatkowych była negatywna, a zatem okazało się, że w pewnych przypadkach podatek trzeba jednak zapłacić. Jaka działalność jest dozwolona i nieopodatkowana, a jaka wykracza poza ten zakres, wskazujemy w raporcie. Są też inne obszary wątpliwości podatkowych.

Co zrobić, żeby fundacji rodzinnych przybywało

Eksperci kancelarii wskazują w raporcie (można go pobrać klikając w ten link) osiem postulatów, których wdrożenie sprawi, że jeszcze więcej przedsiębiorców będzie chciało założyć w Polsce fundację rodzinną.

Jak mówi Anna Turska-Tomczykowska, doradca podatkowy, partner zarządzający kancelarią Tomczykowski Tomczykowska, stosowanie przepisów w praktyce pozwala dostrzec obszary, które powinny zostać usprawnione, aby lepiej odpowiadały rzeczywistym potrzebom przedsiębiorców. — Z pewnością dużej refleksji wymaga również wykładnia przepisów stosowana przez organy podatkowe, które niejednokrotnie zdają się pomijać cel ustawy w wydawanych interpretacjach — tłumaczy Anna Turska-Tomczykowska.

Przykładowo warto lepiej wesprzeć małżeństwa, które wspólnie chcą powołać fundację oraz zaoferować rozwiązania podatkowe zachęcające do przenoszenia majątku z zagranicznych fundacji Polaków do polskiej fundacji rodzinnej. Obecnie w obu obszarach są problemy.

— Fundacja rodzinna daje niewątpliwie korzyści zarówno w zakresie prawa spadkowego, ochrony majątku, jak również częściowego zwolnienie z podatku CIT w sferze inwestowania kapitału. Wydaje się, że jeśli korzystne przepisy ustawy nie zostaną zmienione, a niejasności podatkowe wyjaśnione na korzyść fundacji, można spodziewać się, że za kilka, kilkanaście lat większość zamożnych klientów indywidualnych będzie obsługiwana przez banki właśnie poprzez fundacje rodzinne – uważa Wojciech Fedoruk.

Autor: Jolanta Ojczyk, szefowa działu prawnego Business Insider, Łukasz Zalewski, dziennikarz działu prawnego Business Insider