30-latkowie czują, że zawodzą swoich rodziców. "Robiłem wszystko, by zadowolić moją mamę, aż w końcu coś we mnie pękło"

Lena: — W tym roku kończę 30 lat, mam 9-letniego syna, jestem w drugiej ciąży, tym razem będzie córka. Cieszę się z dużej rodziny, moja mama rozwiodła się z tatą, jak miałam trzy lata. Od zawsze miałyśmy bardzo bliską relację, mama była moją najlepszą kumpelką — ale tylko wtedy, gdy robiłam dokładnie tak, jak ona tego chciała i żyłam tak, jak tego oczekiwała. A teraz ją rozczarowuję. Nie obroniłam pracy magisterskiej na psychologii, za to zaszłam w kolejną ciążę, rozstałam się z ojcem pierwszego dziecka. Nie, to nie on mnie rzucił. Ja go zostawiłam. Mamie to się nie mieści w głowie.

Po pierwsze: inne warunki

— Rodzice od dziecka we mnie inwestowali — wspomina Karolina. — Angielski, francuski i hiszpański. Jeździłam konno, grałam w tenisa i na fortepianie. Nie miałam czasu na życie i pod koniec gimnazjum zaczęło mi to przeszkadzać. Chciałam zrezygnować z większości zajęć, ale z tego powodu rozgrywał się w naszym domu dramat. Mama płakała, że tyle we mnie zainwestowali i dlaczego tak łatwo rezygnuję, ona nie miała takich szans, do wszystkiego dochodziła sama. Cały czas powtarzała, że to oczywiście mój wybór, ale jednocześnie nie dawała mi żadnego wyboru. "Bądź mądra, córeczko!" — mówiła.

Dla świętego spokoju dotrwałam do końca gimnazjum z tą samą ilością zajęć. Ale na początku liceum zbuntowałam się już na serio. Rodzice wciąż nie chcieli odpuścić, zaprowadzili mnie nawet do psychologa, bo stwierdzili, że to pewnie dlatego, że mam depresję. Ale nawet terapeutka im powiedziała, że nie mam żadnej depresji. Po prostu jestem przemęczona.

Mama dodatkowe zajęcia odpuściła, ale nieustannie kazała mi się uczyć, planować przyszłość. A ja nie miałam pojęcia, co chcę w życiu robić.

Dostałam się na prawo, bo taki kierunek wymarzyli sobie dla mnie rodzice, uczyłam się, ale nie miałam do tego pasji. Kilka razy chciałam zmienić studia, ale mama robiła takie sceny, że mi się odechciewało. "Nie wycofuj się, takich rzeczy się żałuje", "Jak człowiek mówi A, musi powiedzieć B" — słyszałam. Ciągnęłam więc studia, zrobiłam aplikację radcowską, zaczęłam pracę w kancelarii za naprawdę małe pieniądze.

• "Mam 50 lat, nie chcę, by tak wyglądało moje życie. Wyjdę i nie wrócę"

Nie było mnie stać na kredyt. Mieszkanie wynajęłam z chłopakiem. Moi rodzice urodzili się w 67. roku, zaczynali pracę w czasach transformacji, szybko awansowali, świetnie zarabiali. Po kilku latach pracy stać ich było na kupno mieszkania za gotówkę. Oni nie rozumieją, że czasy są już inne. Byli przerażeni, gdy rzuciłam kancelarię, zaczęłam pracować z domu.

Tata kilka razy mimochodem skomentował, że w domu to chyba pracują tylko nieudacznicy. Przeprowadziłam z nimi kilka rozmów. Zapewnili, że mnie kochają i akceptują, ale czuję, że tak nie jest. Ale czy oni są ślepi? Za co mam kupić mieszkanie? Nikt mi nie da kredytu. Mam prawie całą zarobioną kasę wydać na samodzielny wynajem? Co mamie przeszkadza, że sobie mieszkam z chłopakiem i koleżankami? Bo głupio jej przed przyjaciółkami, że córka nie ma męża i dzieci?

Marcin: — Od dziecka byłem bardzo blisko z mamą, zawsze czułem się przez nią wspierany. Z drugiej strony może dlatego, że się nie buntowałem, łatwo było mnie kochać. Mój tata zmarł na raka, marzyłem, że zostanę lekarzem i będę ratował życie innym. Zdałem dobrze maturę, na medycynę dostałem się za pierwszym razem. Mama była dumna i szczęśliwa. Tyle że nie wiedziała, jak naprawdę wygląda moje życie, bo nie chciałem jej martwić.

Miałem lęki, napady paniki, był moment, że bałem się wychodzić z domu. Może to dlatego, że złamała mnie nieszczęśliwa miłość, a może dlatego, że nie chciałem życia w systemie, w którym widziałem matkę i jej przyjaciół. Praca po dwanaście godzin na dobę, dziki pęd, w weekendy wino, dwa razy w roku wyjazd.

O lekarzach też wiedziałem, że koło czterdziestki są wypaleni, zmęczeni i tak naprawdę wielu z nich marzy, żeby zmienić pracę. Ja chciałem rzucić medycynę już po drugim roku, wytrzymałem do końca czwartego. Wkręciłem się w astrologię, rodzina traktowała to, jak nieszkodliwe hobby. Gdy oznajmiłem, że rzucam studia, mama dostała histerii. Dzwoniła do koleżanek, żeby mnie przekonywały, jak źle robię.

• "Mam 52 lata i sypiam z 20-latkiem. Kupiłam mu też samochód"

Słyszałem, że jestem nieodpowiedzialny, szalony, że popełniam błąd życia. Że ona tyle wydała na te moje studia. Patrzyłem na nią i myślałem: "Czy jesteś tą samą kobietą, która uciekła z domu przed despotyczną matką do innego miasta, bo się zakochała? Czy to nie tobie mama kazała skończyć matematykę, a ty zdawałaś na polonistkę, choć słyszałaś, że z tego nie ma pieniędzy?". Nic głośno nie powiedziałem. Prawdę mówiąc, pomaga mi to, że siedzę w astrologii, wierzę, że każdy ma karmę i lekcje do zrealizowania. Bzdura? Niech i tak będzie. Ale skoro mi dobrze? I zarabiam na tym, to w czym problem?

— Negowanie życia poprzedniego pokolenia jest naturalnym elementem rozwoju i pod tym względem niewiele się zmienia — uważa Konrad Piotrowski, psycholog rozwoju, zastępca dyrektora Instytutu Psychologii oraz kierownik Centrum Badań nad Rozwojem Osobowości na Uniwersytecie SWPS. Jednocześnie przyznaje, że dziś świat jest znacznie bardziej skomplikowany niż kiedyś.

Jeszcze do niedawna skończenie studiów gwarantowało pracę. Dziś studia wyższe kończy mnóstwo ludzi i to nic nie znaczy. Pracują w korporacjach, na śmieciowych umowach, nie stać ich na mieszkanie, na co ich rodziców było stać, bo kiedyś dużo łatwiej też dostawało się kredyty.

To wszystko sprawia, że teraz spokojnie możemy mówić o długim wchodzeniu w dorosłość. Nie ma żadnej przesady w stwierdzeniu, że dzisiejsza trzydziestka to dawna dwudziestka. Dziś naprawdę trudno oczekiwać od dwudziestolatków, że będą mieli jedną drogę, że będą wiedzieli, co chcą robić i będą tego wyboru się trzymać, bo czasem życie te wybory po prostu weryfikuje.

• 30-latkowie nie chcą dorosnąć? Na kozetce leczą traumy z dzieciństwa

Dziś na przykład młodzi znacznie dłużej mieszkają z rodzicami, często też do rodziców wracają. Podobnie jest na przykład we Włoszech, czy w Grecji. Tyle że tam to część kultury i tradycji. Rodziny są wielopokoleniowe, młodym ludziom nie przeszkadza, że przed trzydziestką nie żyją samodzielnie. Młodym ludziom w Polsce to przeszkadza. Chcą takiej samodzielności, jaką mają ich rówieśnicy z północy Europy, Norwegii, Danii, Szwecji, którzy wyprowadzają się z domu koło 21. roku życia. Tyle że Polacy nie mają takich możliwości.

Samoświadomość i chęć wyboru to nas różni

— Młodzi trzydziestolatkowie są bardziej zanurzeni w swoim wnętrzu, słuchają siebie, są uważni na swoje zdrowie psychiczne, pragną żyć autentycznie i szczęśliwie. Ich rodzice natomiast są pokoleniem bardziej nastawionym na rywalizację. Zależy im, żeby komuś udowodnić, żeby nie odstawać, żeby się wybijać ponad przeciętność, wyróżniać. Czterdziestolatkowie, pięćdziesięciolatkowie często żyją w samopoświęceniu. Dbają o wizerunek, o to, co inni by od nich chcieli, o to, żeby dobrze prezentować się przed szefem, mężem czy koleżankami w internecie. Młodsze osoby pomału wychodzą z tego kołowrotka na rzecz zwrócenia się w kierunku ja — tłumaczy Katarzyna Kucewicz, psycholożka i psychoterapeutka.

— Moja mama biega na terapie, jeździ na grupy rozwojowe. Z przyjaciółkami gada o wolności, jednocześnie nie rozumie, że mogę chcieć żyć inaczej od niej — żali się Lena. — Sama się rozwiodła, więc nie chciała, żebym ja to zrobiła. "O związek trzeba walczyć" = powtarzała. I jak nawiedzona kazała mi przyglądać się sobie, bo "inni są naszym lustrem". A dlaczego miałam się przyglądać i rozumieć narcyza? No obłęd. Rozwiodłam się, więc panikowała, jak dam radę sama z dzieckiem. A przecież sama jakoś dała radę i też z dzieckiem.

Gdy poznałam nowego faceta, znów wpadła w panikę. Nowy facet jak to? Tak szybko. Prawie zawału nie dostała, jak się okazało, że jestem w drugiej ciąży. Do tego nie obroniłam się na psychologii, od dziewięciu lat pracuję z domu. Dla niej to porażka. A przecież jestem niezależna, silna i sama podejmuję decyzję.

— Różnice międzypokoleniowe wynikają oczywiście z odmiennych doświadczeń życiowych i różnego podejścia na przykład do instytucji małżeństwa. Przekonania o szkodliwości rozwodów, mit walki o związek za wszelką cenę, są głęboko zakorzenione w sercach rodziców, którzy wyrośli w poczuciu, że rozwód jest ostatecznością, a nie opcją — wyjaśnia Katarzyna Kucewicz.

— To się dynamicznie zmienia, dziś rozwód niespecjalnie dziwi, czy szokuje. Powiedzmy sobie jasno, dalej jest bardzo trudnym emocjonalnie doświadczeniem, choć dla niektórych trochę lżejszym, bo łatwiej uzyskać wsparcie innych ludzi niż dawniej. Natomiast nierzadko słyszę podobne do Leny historie w gabinecie. Kobiety skarżą się, że matka dopatruje się ich winy w rozpadzie małżeństwa, nawet gdy wina jest jednoznacznie po stronie męża — przemocowego, narcystycznego, nagminnie zdradzającego. W moim poczuciu to scheda po patriarchalnym stylu myślenia, że żona to ta, która łagodzi, wybacza, walczy do końca o rodzinę i jest skora do poświęcania siebie na każdym kroku jak Matka Polka.

Katarzyna Kucewicz przyznaje, że niełatwo adaptować się do zmieniających się norm, jak człowiek nasiąknie w młodości przekonaniami — na przykład, że dobra matka to ta, która zajmuje się dziećmi, nie sobą, a dobry pracownik to ten, co nie narzeka. Trudno rodzicom modyfikować swoje przekonania i patrzeć na dzieci łaskawym okiem, mimo że świat huczy o selfcare i trosce o siebie.

— W moim poczuciu denerwowanie się na rodziców, kłótnie z nimi, że nie przystają do rzeczywistości, tworzą mur i przepaść. Rodzice nie mają obowiązku akceptować naszych wyborów, tak jak my nie musimy podporządkowywać się ich wizjom. Różnice pokoleniowe mogą być przepaścią, ale to nie znaczy, że rozrywają więź. Sęk w tym, żeby nauczyć się tak ze sobą rozmawiać, by wzajemnie szanować wybory życiowe, a rady traktować jako prezenty, z którymi możemy zrobić, co chcemy — odłożyć na półkę, albo włączyć do swojego życia.

Duszno tu od kontroli

Karolina: — W piątkowe popołudnie dzwonek do drzwi. Mama. Przywiozła zakupy i ot tak przyszła porozmawiać. "Może napijemy się winka" — rzuca niewinnie. A potem zagląda do szafek i jest załamana, że nie mamy porządnego otwieracza, czy eleganckich kieliszków. Że lodówka pusta, bałagan na stole, a te meble z Ikei takie przygnębiające. I jak ja w ogóle mogę siadać na plastikowej toalecie. Okropność. Miałyśmy wypić wino jak dwie przyjaciółki, pogadać, a czuję się wyżarta energetycznie i sfrustrowana. I oczywiście winna. A nawet nie mogę tych moich rodziców nienawidzić, naprawdę się zbuntować, bo przecież oni są tacy dobrzy i wszystko dla mnie.

Konrad Piotrowski: — Z tymi relacjami młodych trzydziestolatków z rodzicami robi się rzeczywiście dość śmiesznie, choć to pewnie nie najlepsze słowo. Od lat 60. powoli zmienia się sposób wychowywania dzieci. Porzucamy rygor, dyscyplinę na rzecz zrozumienia, empatii, wsparcia. To sprawia, że jesteśmy bliżej naszych dzieci. Dziś młodzi dorośli pytani o autorytety, często przyznają, że to rodzice są ważnym punktem odniesienia. Tym bardziej powinniśmy puszczać je w świat, dawać wolność. A my często nie odpuszczamy kontroli, w białych rękawiczkach uprawiamy rodzicielstwo helikopterowe. A co nam do tego, że córka nie płaci rachunków na czas? Że mieszka w wyjmowanym mieszkaniu? Ma bałagan? Zmienia studia? Rzuca prawo, medycynę? Co nas to w ogóle obchodzi, dopóki sobie radzi?

— Przed wieloma młodymi osobami stoi wyzwanie przyjęcia i uporania się z uczuciem, że zawiedli. Przyjęcia, że wybory mogą spotkać się z niechęcią, krytyką i zawodem — tłumaczy Katarzyna Kucewicz. — To boli, jest nieprzyjemnie. Czasami ludzie nie są w stanie znieść braku akceptacji od rodziców, czy w ogóle innych ludzi. Są szczęśliwi, tylko jak czują, że każdy ich aprobuje i popiera. To więzienie emocjonalne budować swoją pewność siebie tylko na tym, że wszyscy się z tobą zgadzają i nikt cię nie krytykuje. Na dłuższą metę tak się nie da. Jak człowiek zaczyna ufać swoim wyborom, mimo krytyki, jak obstaje przy swoim zdaniu mimo różnych sprzecznych głosów — umacnia się, jego samoocena rośnie.

Przyznaje to Marcin: — Ja wierzę, że mama w końcu zaakceptuje mój wybór. Ona nie musi uznawać astrologii, wcale mi na tym nie zależy. Ważne, że mi z tym fajnie.

— Przykro mi to mówić, ale mama nie jest dla mnie wzorem w budowaniu relacji — mówi Karolina. — Może kolejny raz się zawiodę na facecie, ale chociaż wiem, że próbowałam. Wierzę, że właśnie na tym polega urok młodości i życia — mamy wybór. Czy moja mama jest na mnie podświadomie zła, że tego wyboru nie miała.