Vejatz lo contengut

Escala dels tempses geologics

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Representacion dels tempses geologics.

L'escala dels tempses geologics, (var. escala deus/deths/daus temps geologics, eschala daus temps geologics) s'utiliza en geologia per descriure e metre en relacion los eveniments de l'istòria de la Tèrra. S'estima que la Tèrra ten a l'entorn de 4 570 milions d'ans. La taula dels tempses geologics es organizada en periòdes, normalament nomenats a partir d'eveniments geologics o paleontologics notables.

Totes los quatre ans, l'Union internacionala de las sciéncias geologicas (UISG) organiza lo Congrès geologic internacional que la 34ena edicion s'es debanada del 2 al 10 d'agost de 2012[1] a Brisbane, en Austràlia. A l'ocasion de la tenguda d'aquel congrès, la Comission internacionala d'estratigrafia, que depend de l’UISG, estatua oficialament sus la denominacion e lo calibratge de las diferentas divisions e subdivisions dels tempses geologics.


Eon Èra Periòde[2] Seria/
Epòca
Eveniments importants Data de començament
en milions d'ans dins lo passat[3]
Fane-
rozoïc
Cenozoïc Neogèn[4] Olocèn Fin de l'edat de glaç mai recent e aparicion de la civilizacion. 0.011430 ± 0.00013[5]
Pleïstocèn Expansion e extincion posteriora de nombroses grands mamifèrs (megafauna del Pleïstocèn); evolucion dels umans modèrns. 1.806 ± 0.005 *
Pliocèn Intensificacion de l'edat de glaç. Clima fred e sèc; apareisson los australopitècs, la pus granda part dels genres actuals de mamifèrs e los mollusques modèrns. 5.332 ± 0.005 *
Miocèn Clima moderat; orogenèsi dins l'emisfèri nòrd; las familhas modèrnas de mamifèrs e d'aucèls venon reconeissablas. Los cavals e los mastodònts se diversifican. L'èrba s'espandís pertot. Apareisson los primièrs ominids. 23.03 ± 0.05 *
Paleogèn
[4]
Oligocèn Clima caud; la fauna evoluís e se diversifica rapidament, especialament los mamifèrs. Evolucion e propagacion dels tipes modèrns d'angiospèrmes. 33.9±0.1 *
Eocèn Los mamifèrs arcaïcs (e.g. creodonts, condilartres, uintateris, etc.) prospèran e contunhan de se desvolopar durant lo periòde. Aparicion de diversas familhas "modèrnas" de mamifèrs. Los cetacèus primitius se diversifican. Aparicion de l'èrba. Reglaciacion de l'Antartida e començament de l'edat de glaç actual. 55.8±0.2 *
Paleocèn Clima tropical amb plantas modèrnas; los mamifèrs se diversifican en una seria de linhatges primitius après l'escantiment dels dinosaures. Primièrs mamifèrs grands. 65.5±0.3 *
Mesozoïc Cretacèu Superior Aparicion de las plantas de flor, conjuntament amb de nòus tipes d'insèctes. Apareisson los peisses teleostis modèrns. Los ammonites, belemnites, rudists, equinids e espongas marinas son comuns. Evoluisson nombroses tipes nòus de dinosaures (tiranosaures, titanosaures, adrosaures e dinosaures banuts...) e apareisson los crocodils modèrns; en mar evoluisson los mosasaures e las làmias modèrnas. Pauc a pauc, los aucèls primitius substituisson los pterosaures. Apareisson los monotrèmas, los marsupials e los mamifèrs placentaris. Fragmentacion de Gondwana. 99.6±0.9 *
Inferior 145.5 ± 4.0
Jurassic Superior Los gimnospèrmes (especialament los conifèrs, los Benettitales, e son comuns las cicas) e las falguièras. I a fòrça tipes de dinosaure, coma los sauropòdes, carnosaures o estegosaures. Los mamifèrs son comuns mas pichons. Primièrs aucèls e lausèrts. Granda varietat d'ictiosaures e plesiosaures. Los bivalves, los ammonits e belemnites son abondants. Los equinoïdeus, crinoïdeus, las estèlas de mar, las esponjas de mar e los braquiopòdes terebratulides e rinconellides son fòrça comuns. Division de Pangèa en Gondwana e Laurasia. 161.2 ± 4.0
Mejan 175.6 ± 2.0 *
Inferior 199.6 ± 0.6
Triassic Superior Los arcosaures dominan e se diversifican sus tèrra, inclusent de formas de granda talha; los cinodonts venon pus pichons e similars als mamifèrs. Primièrs dinosaures, mamifèrs, pterosaures e crocodils. Los Dicrodium son comuns sus tèrra. Fòrça grands amfibis temnospondils aquatics. Los ictiosaures e notosaures son comuns en mar. Las ammonitas son extremament comunas. Los coralhs modèrns e los peisses teleostis fan son aparicion, etanben nombroses clads d'insèctes modèrns. 228.0 ± 2.0
Mejan 245.0 ± 1.5
Inferior 251.0 ± 0.4 *
Paleozoïc Permian Lopingian Las massas continentalas s'unisson per formar Pangèa. Los reptils sinapsids (pelicosaures e terapsids) venon comuns, e los parareptils e amfibis temnospondils son encara comuns. Los gimnospèrmes substituisson la flora del Carbonifèr a la mitat del periòde. Evoluisson los escaravats e las moscas. La vida marina prospera als coralhs d'aigas caudas. Los braquiopòdes espirifèrids e productids, los bivalvas, los foraminifèrs e las ammonitas son abondantas. Fin de l'edat de glaç permianocarbonifèra. A la fin del periòde a luòc l'extincion permiana - 95% de la vida a la Tèrra s'escantís. 260.4 ± 0.7 *
Guadalupian 270.6 ± 0.7 *
Cisuralian 299.0 ± 0.8 *
Carbo-
nifèr
[6] /
Pennsylvanian
Superior Los insèctes amb alas apareisson e prosperan lèu lèu, e d'unes (Protodonata e Palaeodictyoptera) atenhon de grandas dimensions. Los anfibis son comuns e divèrses. Primièrs reptils e bòsques carbonifèrs (Lepidodendron, Sigillaria, Anularia, Calamites, Cordaites, etc.). Contengut atmosferic d'oxigèn fòrça naut. Dins la mar, son comuns los goniatites, braquiopòdes, briozous, bivalves e coralhs. 306.5 ± 1.0
Mejan 311.7 ± 1.1
Inferior 318.1 ± 1.3 *
Carbo-
nifèr
[6] /
Missis-
sipian
Superior Grands arbres primitius, primièrs vertebrats terrèstres, aiga salabrosa e amfibis euriptèrids; los rizodonts son los predadors d'aiga doça dominant. En mar, las làmias primitivas son comunas e fòrça divèrsas, los equinodèrms (especialament los crinoïdèus e los blastoïdes) son abondants. Los coralhs, briozous e los braquiopòdes son fòrça comuns, atal com los goniatites. Los trilobits e los nautiloïdes se tòban en declini. Glaciacion a l'oèst de Gondwana. 326.4 ± 1.6
Mejan 345.3 ± 2.1
Inferior 359.2 ± 2.5 *
Devonian Superior Primièrs licòpsids e equisets, aparicion dels progimnospermes (primièras plantas amb granas), primers arbres (Archaeopteris). Primièrs insèctes (sens alas). Dins la mar, los braquiopòdes strofomènids e atrípids, los coralhs rugoses e tabulats, atal coma los crinoïdeus, son abondants. Los ammonoïdes goniatitics son comuns e los coleoids apareisson. Reduccion del nombre de trilobits. Los àgnats amb armadura declinan; las formas de vida importantas en mar son los placoderms, sarcopterigis e osteïctis, atal coma las làmias primitivas. Primièrs amfibis. Euramèrica.) 385.3 ± 2.6 *
Mejan 397.5 ± 2.7 *
Inferior 416.0 ± 2.8 *
Silurian Pridoli Primièras plantas vascularas terrèstras; centpeus e artroplèurids, los primièrs peisses amb mandibula e agnats ostracoderms. Los escorpions de mar atenhon de grandas dimensions. Los coralhs tabulats e rugoses, los braquiopòdes e los crinoïdeus son abondants; los trilobits e los mollusques son divèrses; los graptolits pas tant. 418.7 ± 2.7 *
Ludlow 422.9 ± 2.5 *
Wenlock 428.2 ± 2.3 *
Llandovery 443.7 ± 1.5 *
Ordovician Superior Los invertebrats son fòrça divèrses e incluisson fòrça tipes novèls. Los coralhs primitius, braquiopòdes, bivalves, nautiloïdes, trilobits, ostracòdes, briozous, fòrça tipes d'equinodèrmes e graptolits son comuns. Los conodonts foguèron de vertebrats primitius que s'alimentavan de plancton e qu'apareguèron al començament de l'Ordovician. Edat de glaç a la fin del periòde. Primièras plantas terrèstras, plan primitivas. 460.9 ± 1.6 *
Mejan 471.8 ± 1.6
Inferior 488.3 ± 1.7 *
Cambrian Furongian Granda diversificacion de las formas de vida a l'explosion cambriana; apareisson mas de la meitat dels filums modèrnes d'animals, atal coma de filums atudats e problematics. Los Archeocyatha foguèron abondants al començament del Cambrian. Son comuns los trilobits, priapulids, espongas de mar, braquiopòdes e nombrosas autras formas. Apareisson los primièrs cordats. Los anomalocarids son los predators dominants. La fauna vendiana entra en declin e s'escantís. 501.0 ± 2.0 *
Mejan 513.0 ± 2.0
Inferior 542.0 ± 1.0 *
Proter-
ozoïc

[7]
Neo-
proterozoïc
Ediacarian Primièrs animals multicellulars. La fauna ediacariana prospera dins lo mond entièr. Primièrs porifèrs. 630 +5/-30 *
Criogenian Possible periòde de Tèrra bola de nèu; Rodinia comença de se fragmentar

Primièras algas pluricellularas [~750ma]

850[8]
Tonian Primièra radiacion d'acritarcs 1000[8]
Meso-
proterozoïc
Estenian De plataformas nautament metamorficas, coma ara Rodinia, se forman pr'amor de l'orogenèsi
Primièrs rodofits [1.200ma]
1200[8]
Ectasian Los sediments de las plataformas contunhan de s'espandir 1400[8]
Calimmian Los sediments de las plataformas contunhan de s'espandir 1600[8]
Paleo-
proterozoïc
Estaterian Primièrs acritarcs (ecuariòtas?). Colúmbia. 1800[8]
Orosirian L'atmosfèra terrèstra aumenta son contengut d'oxigèn. Cratèr de Vredefort e Conca de Sudbury. Intensa orogenèsi. 2050[8]
Riacian Formacion de Bushvekd Glaciacion uroniana. 2300[8]
Siderian A la basa: abondància maximala de las banded iron formations [2.500ma] 2500[8]
Arquean
[7]
Neoarquean Estabilizacion dels cratons mas moderns, possible eveniment d'inversion del mantèl 2800[8]
Mesoarquean 3200[8]
Paleoarquean Primièrs estromatolits [∼3.300ma]
Primièrs cianobactèris productors d'oxigèn [∼3.400ma]
3600[8]
Eoarquean Origina de la vida: procariòtas [∼3.900ma] 3800
Adean
[7][9]
Imbrian inferior[10] Aquesta èra s'encavalca amb la fasa finala del darrièr bombardament pesuc del Sistèma Solar interior. c.3850
Nectarian[10] Lo nom ven d'un periòde de l'escala geologica lunara que i se formèron fòrça dels grands cretèrs de la Luna. c.3920
Grops Basin[10] Les primièras formas de vida que duplican de moleculas d'ARN pòdon aver evolucionat sus tèrra ara fa 4.000 milions d'ans. c.3920
Criptic[10] 4400 Ma - Mineral pus ancian conegut, lo zircon; 4570 Ma - Formacion de la Tèrra c.4570
  1. Union internacionala de las sciéncias geologicas
  2. Los paleontològs preferisson utilizar los estatges faunistics que los periòdes geologics. La nomenclatura d'aquestes estatges es pro complèxa
  3. Las datas son leugièrament imprecisas, amb de pichonas diferéncias segon la font. Aquó es degut subretot a d'incertitud dins la datacion radiometrica e al fach que los sediments aptes per la datacion rarament se tròban al luòc que cal de la colomna geologica. Las datas e marges d'error indicats son aquelas la Comission Internacionala d'Estratigrafia (International Stratigraphic Chart, 2004). Las dates amb un asterisc indican las limitas ont s'es trobat un GPSSP
  4. 4,0 et 4,1 Istoricament, lo Cenozoïc èra dividit en les sosèras lo Quaternari e lo Terciari, atal coma dins los periòdes Neogèn e Paleogèn. Pasmens, la CIE a decidit recentament d'utilizar pas mai los tèrmes Quaternari e Terciari dins la nomenclatura formala
  5. Per mai d'informacions sus la datacion de l'Olocèn, veire l'article principal
  6. 6,0 et 6,1 En America del Nòrd, lo Carbonifèr se subdividís en Mississipian e Pennsylvanian
  7. 7,0 7,1 et 7,2 S'agrupar d'abituda lo Proterozoïc, Arquean e Hadean dins lo Precambrian, a vegades anomenat Criptozoïc
  8. 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 8,10 et 8,11 Definits per l'edat absoluda (GSSA)
  9. Pasmens son usatge comun, l'Hadean es pas un eon formal e s'acordèt pas sus una limita inferiora de l'Eoarquean. L'Hadean tanben recebèt los noms de Priscoan o Azoïc
  10. 10,0 10,1 10,2 et 10,3 Aquestes noms venon de l'escala geologica lunara. Los termes e seqüències, encara no reconegudes oficialment per l'ICS, foguèron prepausats pel geològ Preston Cloud. Pasmens se s'es pas trobat de mòstras d'aquestas ròcas en la Tèrra, Cloud prepausèt d'utilizar la sequéncia establida per la luna, ont se'n conservèt los afloraments