Naar inhoud springen

Geologische tijdschaal

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Engelstalige visuele presentatie van een geologische tijdschaal in de vorm van een spiraal

De geologische tijdschaal is de indeling van de geschiedenis van de Aarde in geologische tijdperken. Er zijn in de loop der tijd verschillende tijdschalen gepubliceerd, maar de in de geologie gebruikte tijdschaal is de laatste versie van de International Commission on Stratigraphy (ICS). Dat betekent dat in oudere publicaties vaak alternatieve namen of dateringen van boven- of ondergrenzen van tijdperken gebruikt worden. De in 2004 gebruikte tijdschaal volgt hieronder. Zie ook Diepe tijd voor een uitleg over de evolutionaire uitrekking van de geologische tijdschaal.

Met geologisch verleden worden tijdperken bedoeld zoals die aan de orde zijn in de geologie.

Voor informatie over de wijze waarop de geologische tijdschaal opgesteld is, zie de artikelen over stratigrafie en geochronologie.

Al in de 18e eeuw werd de stratigrafische kolom door geologen in verschillende eenheden (gesteentelagen) opgedeeld. Dat deze eenheden voor verschillende tijdperken in de geschiedenis van de Aarde stonden, was ook toen al duidelijk. Op basis van overeenkomsten konden gesteentelagen die in verschillende delen van de wereld aan het oppervlak liggen gecorreleerd worden. Er blijven echter vooral op kleine schaal veel onduidelijkheden, die met het verbeteren van de stratigrafische technieken en methodes steeds beter opgelost kunnen worden.

Hoe lang de tijdperken in de tijdschaal geduurd hadden was onbekend tot de uitvinding van radiometrische dateringen in de eerste helft van de 20e eeuw. Tegenwoordig zijn de foutenmarges bij dateringen van de belangrijkste overgangen in de tijdschaal door het gebruik van verschillende technieken teruggedrongen tot minder dan 1%.

Geologen als John Phillips en Charles Lyell vestigden een indeling in vier grote eenheden: het oude Primair (tegenwoordig Paleozoïcum), het jongere Secundair (tegenwoordig Mesozoïcum), het nog jongere Tertiair (tegenwoordig verdeeld in Paleogeen en Neogeen) en het jongste Kwartair. De eerste twee eenheden worden tegenwoordig era's genoemd, de laatste twee vormen samen de era Kenozoïcum. Deze drie era's vormen samen het eon Fanerozoïcum. Dankzij radiometrische datering is gebleken dat het Fanerozoïcum nog geen tiende deel van de totale Aardse geschiedenis vormt. Gesteentelagen ouder dan het Fanerozoïcum zijn ontstaan in de eonen Archeïcum en Proterozoïcum. De tijd voor de vorming van de oudst bekende gesteenten op Aarde wordt wel het Hadeïcum genoemd.

De era's van het Fanerozoïcum worden in twaalf periodes onderverdeeld, deze periodes weer in tijdvakken, tijdsnedes en soms zelfs nog kleinere onderverdelingen. Met name bij oudere eenheden is het niet goed mogelijk deze kleine onderverdelingen goed te correleren. Daarom bestaan er veel lokale versies van de geologische tijdschaal, met hun eigen onderverdelingen. De International Commission on Stratigraphy is een internationaal orgaan dat probeert al deze tijdschalen te correleren en de naamgeving zo veel mogelijk gelijk te trekken. Naast de tijdschaal die het ICS opgesteld heeft worden in de praktijk echter vaak lokale namen en indelingen gebruikt voor de kleinere onderverdelingen.

De tijdvakken Paleoceen, Eoceen, Oligoceen, Mioceen en Plioceen vormen samen het Tertiair, op basis van het feit dat tijdens deze periodes de eerste primaten verschenen. Het Pleistoceen en het Holoceen vormen het Kwartair, de tijdspanne van de huidige ijstijd.

Geologische tijdschaal

[bewerken | brontekst bewerken]
Eon Era Systeem/Periode Serie/Tijdvak Etage/Tijdsnede Tijd geleden (Ma)
Fanerozoïcum Cenozoïcum Kwartair Holoceen Meghalayen heden
0,0042
Northgrippien
0,0082
Greenlandien
0,0117
Pleistoceen Laat
0,126
Chibaien
0,781
Calabrien
1,806
Gelasien
2,588
Neogeen Plioceen Piacenzien
3,60
Zanclien
5,333
Mioceen Messinien
7,246
Tortonien
11,62
Serravallien
13,82
Langhien
15,97
Burdigalien
20,44
Aquitanien
23,03
Paleogeen Oligoceen Chattien
28,1
Rupelien
33,9
Eoceen Priabonien
38,0
Bartonien
41,3
Lutetien
47,8
Ypresien
56,0
Paleoceen Thanetien
58,7
Selandien
61,6
Danien
66,0
Mesozoïcum Krijt Laat Maastrichtien
72,1
Campanien
83,6
Santonien
86,3
Coniacien
89,8
Turonien
93,9
Cenomanien
100,5
Vroeg Albien
113,0
Aptien
125,0
Barremien
129,4
Hauterivien
132,9
Valanginien
139,8
Berriasien
145,0
Jura Laat Tithonien
152,1
Kimmeridgien
157,3
Oxfordien
163,5
Midden Callovien
166,1
Bathonien
168,3
Bajocien
170,3
Aalenien
174,1
Vroeg Toarcien
183,0
Pliensbachien
190,8
Sinemurien
199,3
Hettangien
201,3
Trias Laat Rhaetien
208,5
Norien
228
Carnien
235
Midden Ladinien
242
Anisien
247,2
Onder Olenekien
251,2
Indien
252,2
Paleozoïcum Perm Lopingien Changhsingien
254,2
Wuchiapingien
259,9
Guadalupien Capitanien
265,1
Wordien
268,8
Roadien
272,3
Cisuralien Kungurien
279,3
Artinskien
290,1
Sakmarien
295,5
Asselien
298,9
Carboon Pennsylvanien Gzhelien
303,7
Kasimovien
307,0
Moscovien
315,2
Bashkirien
323,2
Mississippien Serpukhovien
330,9
Viséen
346,7
Tournaisien
358,9
Devoon Laat Famennien
372,2
Frasnien
382,7
Midden Givetien
387,7
Eifelien
393,3
Vroeg Emsien
407,6
Pragien
410,8
Lochkovien
419,2
Siluur Pridoli
423,0
Ludlow Ludfordien
425,6
Gorstien
427,4
Wenlock Homerien
430,5
Sheinwoodien
433,4
Llandovery Telychien
438,5
Aeronien
440,8
Rhuddanien
443,4
Ordovicium Laat Hirnantien
445,2
Katien
453,0
Sandbien
458,4
Midden Darriwilien
467,3
Dapingien
470,0
Vroeg Floien
477,7
Tremadocien
485,4
Cambrium Furongien 10e tijdsnede
489,5
Jiangshanien
494
Paibien
497
Miaolingien Guzhangien
500,5
Drumien
504,5
Wuliuen
509
2e tijdvak 4e tijdsnede
514
3e tijdsnede
521
Terreneuvien 2e tijdsnede
529
Fortunien
541,0
Eon Era Periode Tijd geleden (Ma)
Proterozoïcum Neoproterozoïcum Ediacarium 635
Cryogenium
850
Tonium
1000
Mesoproterozoïcum Stenium
1200
Ectasium
1400
Calymmium
1600
Paleoproterozoïcum Statherium
1800
Orosirium
2050
Rhyacium
2300
Siderium
2500
Archeïcum Neoarcheïcum
2800
Mesoarcheïcum
3200
Paleoarcheïcum
3600
Eoarcheïcum
4000
Hadeïcum
4600
Zie de categorie Geologic time scale van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.