Ir al contenido

Republica Democratica d'o Congo

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Republica Democratica d'o Congo
République Démocratique du Congo
Bandera d'a Republica Democratica d'o Congo Escudo d'a Republica Democratica d'o Congo
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional: Justice, Paix et Travail
francés: Chusticia, Paz y Traballo
Himno nacional: Debout Kongolaise
Situación d'a Republica Democratica d'o Congo
Situación d'a Republica Democratica d'o Congo
Capital
 • Población
Kinshasa
9.463.749
Mayor ciudat Kinshasa
Idiomas oficials Francés (Lingala, kikongo, suahili y tshiluba son idiomas nacionals)
Forma de gubierno Republica semipresidencialista
Félix Thisekedi
Jean-Michel Sama Lukonde
Independencia
Declarata
De Belchica
30 de chunio de 1960
Superficie
 • Total
 • % augua
Mugas
Posición 12º
2.344.858 km²
3,3%
10.744
Población
 • Total (2017)
 • Densidat
Posición 22º
92.000.000
39 hab/km²
PIB (PPA)
 • Total (2009)
 • PIB per capita
Posición 120º
US$ 21.393 millons
US$ 330
Moneda Franco congolenyo
Chentilicio
Zona horaria
 • en Verano
UTC+1
UTC+2
Dominio d'Internet .cd
Codigo telefonico +243
Prefixo radiofonico 9OA-9TZ
Codigo ISO 180 / COD / CD
Miembro de: UA, ONU

A Republica Democratica d'o Congo ye un país d'Africa, conoixito como Zaire entre os anyos 1971 y 1999. Situato en l'Africa central ye o tercer país mas gran d'o continent. Muga con a Republica Centroafricana y Sudán a lo norte, Uganda, Ruanda, Burundi, y Tanzania a l'este, Zambia y Angola a lo sud, y a Republica d'o Congo a l'ueste. Tien dentrada a lo mar a traviés d'una estreita francha de 40 km de costa, siguindo lo Río Congo dica lo Golfo de Guinea.

A suya población ye de 71.712.867 habitants (2011), en una superficie de 2.344.858 km², con una densidat de población de 31 hab/km².

A capital d'o país ye a ciudat de Kinshasa; o president ye Joseph Kabila y o primer ministro ye Adolphe Muzito.

Administrativament, a Republica Democratica d'o Congo ye dividita en provincias, encara que Kinshasa, a suya capital, tien un estatuto especial.

D'a suya larga historia fan parte escaicimientos destacatos, como a plegata d'os bantús en a dita expansión bantú, que dimpués i establioron o Reino d'o Congo en o sieglo XIV. En zaguerías d'o sieglo XIX, o territorio de l'actual Republica Democratica d'o Congo se convertió en una propiedat personal de Leopoldo II de Belchica, qui dimpués lo traspasó a o reino de Belchica, dica a suya descolonización en primerías d'os anyos 1960, en meyo d'una guerra civil que remató con o establimiento d'a dictadura de Mobutu Sese Seko, prencipiando a la suya cayita una atra guerra civil.

Ta más detalles, veyer l'articlo Historia d'a Republica Democratica d'o Congoveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

D'a larga historia d'a Republica Democratica d'o Congo fan parte escaicimientos destacatos, como a plegata d'os bantús a o territorio dende 2000 aC dica 500 dC en a dita expansión bantú, que dimpués i establioron o Reino Luba y encara dimpués o Reino d'o Congo en o sieglo XIV; en ixas envueltas s'establió un denso rete comercial que plegaba dica l'Oceano Indico.

Una cruz katanga

En zaguerías d'o sieglo XIX, manimenos, como consecuencia d'a Conferencia de Berlín, o territorio de l'actual Republica Democratica d'o Congo se convertió en una propiedat personal d'o rei Leopoldo II de Belchica, qui dimpués lo traspasó en 1908 a o reino de Belchica, prencipiando asinas una intensa explotación colonial en condicions d'autentica esclavitud, dica a suya descolonización en primerías d'os anyos 1960, en meyo d'una guerra civil (a dita Crisi d'o Congo) entre Patrice Lumumba y Moise Tshombe, que remató con o establimiento d'a dictadura de Mobutu Sese Seko, principiando a suya cayita en una atra guerra civil con aduya forana, guerra a on venció Laurent-Désiré Kabila, asasinato y succeito dimpués por o suyo fillo Joseph Kabila, qui venció en as primeras eleccions democraticas celebratas en o país dende a suya independencia..

Prehistoria

[editar | modificar o codigo]

Os primers pobladors bantús plegoron a l'actual territorio d'a Republica Democratica d'o Congo entre 2000 aC y 500 dC, desplazando a los suyos anteriors pobladors pigmeus enta o sud (y con bels repuis ixeminatos por tot o territorio); antiparte, grupos de pobladors orichinarios d'o Sudán y de l'Africa oriental tamién s'instaloron en a parte oriental d'o territorio. Os nuevos habitadors, os bantús, yeran mas que mas agricultors, a diferencia d'os pigmeus, que yeran cazataires-recolectors, y charraban as luengas bantús, que dende ixe inte se convertioron en as luengas predominants en o territorio.

Dende o sieglo III, os pobladors bantús en as marguins d'o río Lualaba (en l'actual Katanga) establioron as bases d'un desembolique social complexo, a cultura Upemba, que dimpués se convertió en un estato consolidato, o reino Luba, que posteriorment se transformó enta o reino Congo. En ixe inte se desembolicó a tecnolochía d'o fierro y d'o cobre, dentrando asinas o territorio en a Edat d'o Fierro. Amás de l'agricultura, practicaban o comercio, plegando os suyos rez comercials mesmo a o canto de l'Oceano Indico.

Organización territorial

[editar | modificar o codigo]

Dende a independencia d'o país a Republica Democratica d'o Congo estió tradicionalment dividita en diez provincias. Istas yeran de distinta grandaria y historicament constituyoron en si mesmas focos de seccesionismo debito a la escasa fuerza d'o gubierno de Kinshasa ta mantener o control en tot o país. Asinas, por eixemplo, en a decada de 1960 o estato de Katanga proclamó a suya independencia, encara que a dita situación fue revertita con posterioridat. A constitución de 2005 establió un cambeo en a organización territorial d'o Congo, creyando 26 provincias y substituyindo a las tradicionals 10. Istas, seguntes o texto constitucional, habrían de prencipiar a funcionar en febrero de l'anyo 2009, encara que dica hue o debantdito cambeo constitucional encara no s'ha levato a la practica.

Nueva provincia Capital Antiga provincia
1 Kinshasa Kinshasa Sin cambeos
2 Kongo central Matadi Baixo Congo
3 Kwango Kenge Bandundu
4 Kwilu Kikwit Bandundu
5 Mai-Ndombe Inongo Bandundu
6 Kasaï Luebo Kasai Occidental
7 Lulua Kananga Kasai Occidental
8 Kasaï Oriental Mbuji-Mayi Kasai Oriental
9 Lomami Kabinda Kasai Oriental
10 Sankuru Lodja Kasai Oriental
11 Maniema Kindu Sin cambeos
12 Kivu d'o Sud Bukavu Sin cambeos
13 Kivu d'o Norte Goma Sin cambeos
14 Ituri Bunia Oriental
15 Alto Uele Isiro Oriental
16 Tshopo Kisangani Oriental
17 Baixo Uele Buta Oriental
18 Ubangi d'o Norte Gbadolite Ecuador
19 Mongala Lisala Ecuador
20 Ubangi d'o Sud Gemena Ecuador
21 Ecuador Mbandaka Ecuador
22 Tshuapa Boende Ecuador
23 Tanganyika Kalemie Katanga
24 Alto Lomami Kamina Katanga
25 Lualaba Kolwezi Katanga
26 Alto Katanga Lubumbashi Katanga

Cheografía

[editar | modificar o codigo]
Prencipals ciudaz
Goma
Ilebo (Port-Francqui)
Kalemie (Albertville - Albertstad)
Kananga (Lualabourg - Lualaburg)
Kindu
Kinshasa (Léopoldville - Leopoldstad)
Kisangani (Stanleyville - Stanleystad)
Kolwezi
Likasi (Jadotville - Jadotstad)
Lubumbashi (Elisabethville - Elisabethstad)
Mbandaka (Coquilhatville - Cocquilhatstad)
Mobaye-Mbongo (Banzyville - Banzystad)

A Republica Democratica d'o Congo se sitúa en o corazón d'o sector centro-occidental de l'Africa Sub-sahariana y muga (seguindo o sentito d'as manetas d'o reloch, dende l'ueste) con Angola, a Republica d'o Congo, a Republica Centroafricana, Sudán, Uganda, Ruanda, Burundi, Tanzania (mugando con o laco Tanganica) y Zambia. O territorio ye trescruzato por o ecuador, con un tercio d'o país en o Hemisferio Norte y dos tercios en o Hemisferio Sud

Como resultato d'a suya localización ecuatorial, o Congo, RD. poseye altismos endices pluvials (Se veiga Clima Tropical), a meyana anyal d'o país ye de 1.070 mm. Tota ista plevia creya a segunda pluvisilva mas gran d'o mundo. A exuberant vechetación cubre gran parti d'a compleganza d'o río Congo, dica a suya desembocadura en l'Atlantico a l'ueste. Ista aria ye rodiada por sabanas a o sud y sudueste, por terrenos montanyosos a l'ueste y densos pastizals que s'estendillan dillá d'o río Congo a o norte. Altas montanyas pueden trobar-se en a rechión mas enta l'este d'o país, estando o punto mas alto d'o país se troba en o Mont Ngaliema en a muga con Uganda (5110 metros).

A compleganza d'o río Congo s'estendilla por cuasi a totalidat d'o país, en un aria de bels 3.700.000 km². O río y os suyos afluyents (o Kasai, o Sangha, l'Ubangui, l'Aruwimi, y o Lulonga son os mas grans) forman a piedra angular d'a economía y transporte d'o país, y tienen un alto impacto en a vida diaria d'a población. A fuent d'o Congo se troba en as tierras altas y as montanyas d'a Gran Val d'o Rift, tamién en o laco Tanganica y o laco Mweru. O río Congo ye o mas luengo d'Africa Central, o segundo con mas largaria d'Africa y o segundo con mayor cabal d'o mundo.

A Gran Val d'o Rift d'o continent africano s'estendilla por l'aria d'os Grans lacos africanos, mugando a Republica Democratica d'o Congo con dos d'éls: o laco Alberto y o laco Tanganica. A val de Rift en a parti sud y este d'a Republica Democratica d'o Congo conta con una gran cantidat de riquezas minerals, incluyindo-ie coltan (mineral que ha aduyato a financiar a cuantos bandos d'a Segunda Guerra d'o Congo, un conflicto que ha resultato con un balance d'alto u baixo 5 millons de muertos, o mayor dende a Segunda Guerra Mundial), cobalto, arambre, cadmio, petrolio, diamants, oro, archent, sen, magnesio, estanyo, chermanio, uranio, radio, bauxita, fierro y carbonio. Desafortunadament ista riqueza no ha plega a mans d'o pueblo congolenyo sino que son as guerrillas locals as que se financian en parti gracias a la expleitación y venda d'os diamants que se i quitan ilegalment.

Flora y fauna

[editar | modificar o codigo]

Situata en un territorio d'orografía diversa, a Republica Democratica d'o Congo poseye una gran variedat de biomas; dende a sabana en as rechions d'o sud, a selva umbrofila d'as rechions montanyosas de l'este, os grans lacos africanos a l'este y a pluvisilva d'o Congo que ye, dimpués d'a Selva Amazonica a mas gran d'o mundo, isto fa d'a Republica Democratica d'o Congo un d'os países con mayor diversidat biolochica d'a planeta.

O río Congo.

O WWF divide o territorio d'a Republica Democratica d'o Congo entre decisiet ecorrechions:

Un bonobo puyando por un árbol.

Entre as muitas especies (belunas endemicas y muitas atras raras) que habitan en o suyo territorio podemos trobar dos especies de chimpanzés; o chimpanzé común y o bonobo u chimpanzé pigmeu, o gorila de montanya, l'okapi y o pavo reyal d'o Congo. Cinco d'os parques nacionals d'o país son catalogatos como Patrimonio d'a Humanidat: os parques nacionals de Garamba, Kahuzi-Biega, Salonga y Virunga y a Reserva d'a Vida Silvestre de l'Okapi. A guerra civil y a pobre economía han feito a-saber-lo mal a la biodiversidat. Muitos guardas forestals fuoron asasinatos u no podioron continar con o suyo treballo. Istos cinco puestos son listatos como Patrimonio d'a Humanidad en periglo por a Unesco.

Con o paso d'os sieglos, a Republica Democratica d'o Congo ha estato o centro d'o que se conoixe como o problema d'o trafico de carne centroafricana d'animales silvestres, que ye considerato por muitos un problema medioambiental, y parti d'a crisi socio-economica que sufre o país. A carne d'os animals silvestres con os que se trafica s'obtiene por un regular por medio de trampas u gavias d'arambre, atras vegatas con escopetas u atras armas.

Mayors ciudaz

[editar | modificar o codigo]
Kinshasa
Lubumbashi
Kananga
Mayors ciudaz en a Republica Democratica d'o Congo
Posición Ciudat Población Provincia
Censo de 1984 Estimacions de 2005
1. Kinshasa 2 653 558 7 787 832 Kinshasa
2. Lubumbashi 564 830 1 374 808 Katanga
3. Kolwezi 416 122 910 167 Katanga
4. Mbuji-Mayi 486 235 874 974 Kasaï Oriental
5. Kisangani 317 581 539 164 Congo Oriental
6. Kananga 298 693 463 556 Kasaï Occidental
7. Likasi 213 862 422 726 Katanga
8. Boma 197 617 344 522 Baixo Congo
9. Tshikapa 116 016 267 508 Kasaï Occidental
10. Bukavu 167 950 225 431 Kivu d'o Sud
11. Mwene-Ditu 94 560 189 215 Kasaï Oriental
12. Kikwit 149 296 186 995 Bandundu
13. Mbandaka 137 291 184 189 Ecuador
14. Matadi 138 798 180 115 Baixo Congo
15. Uvira 74 432 170 422 Kivu d'o Sud
16. Butembo 73 312 154 649 Kivu d'o Norte
17. Gandajika 64 878 154 414 Kasaï Oriental
18. Kalemie 73 528 147 065 Katanga
19. Goma 77 908 144 151 Kivu d'o Norte
20. Kindu 66 812 135 690 Maniema
21. Isiro 78 268 127 068 Congo Oriental
22. Bandundu 63 642 118 203 Bandundu
23. Gemena 63 052 117 631 Ecuador
24. Ilebo 53 877 107 086 Kasaï Occidental
25. Bunia 59 598 96 757 Congo Oriental
26. Bumba 51 197 95 514 Ecuador
27. Beni 44 141 89 643 Kivu d'o Norte
28. Mbanza-Ngungu 44 782 86 351 Baixo Congo
29. Kamina 62 789 73 616 Katanga
30. Lisala 37 565 70 082 Ecuador
31. Lodja 28 671 68 239 Kasaï Oriental
32. Kipushi 53 207 62 382 Katanga
33. Binga 32 181 60 037 Ecuador
34. Kabinda 24 789 58 999 Kasaï Oriental
35. Kasongo 27 138 55 115 Maniema
36. Kalima 27 087 55 012 Maniema
37. Mweka 25 494 50 672 Kasaï Occidental
38. Gbadolite 27 063 50 489 Ecuador
Evolución d'o PIB por habitant en a Republica Democratica d'o Congo y en Africa.

A economía d'a Republica Democratica d'o Congo, una nación provista de grans recursos naturals, ha cayito drasticamente dende a metat d'a decada de 1980. Os dos conflictos recients (a Primera y a Segunda Guerra d'o Congo), que prencipioron en 1996, han reducido a producción d'o país y os suyos ingresos estatals, incrementando a suya deuda externa, y han suposato a muerte por a guerra, a fambre y as malautías, de 3,8 millons de personas. Actualment, a Republica Democratica d'o Congo ye o segundo país mas pobre d'o continent Africano, con un PIB per capita de 300$, dimpués de Zimbabwe.[1]

A situación d'incerteza causata por o creixient conflicto, l'ausencia d'infraestructuras y a dificultat ta operar en un ambient hostil, han reducido as operacions de comercio exterior. A guerra tamién ha intensificato o impacto de problemas fundamentals como o inestable marco legal, a corrupción, a inflación y l'ausencia de apertura d'o gubierno en politica economica y operacions financieras. As condiciones han amillorato a partir de 2002 con a salita d'as fuerzas invasoras. Un gran número de misions d'o FMI y d'o Banco Mundial s'han reunito con o gubierno ta aduyar a desembolicar un plan economico coderent y o president Joseph Kabila ha prencipiato a implementar reformas. Muita de l'actividat economica recaye en actividaz que quedan difuera d'os datos d'o PNB oficial.

Demografía

[editar | modificar o codigo]

Población por etnias y nacionalidaz

[editar | modificar o codigo]

A Republica Democratica d'o Congo no ye etnicament uniforme, como muitos países africanos con mugas naixitas d'o colonialismo europeu, y en especial os de gran mida. Os habitants mes antigos son os pigmeus d'o Congo y de tota Africa Central, con antigas adaptacions a la vida de cazataires-recolectors en a selva ecuatorial. A distribución d'os pigmeus quedó esminglanata en enclaus (o mes important a Selva d'Ituri), a causa d'a expansión de pueblos bantús que veniban d'o norueste y a diferencia d'os pigmeus practicaban l'agricultura y teneban conoixencias de metalurchia. En os cabos orientals d'o Congo os bantús se topetoron con a expansión u emigracions de pueblos niloticos principalment ganaders como os tutsis.

Os bantús d'a cuenca d'o Congo se dividen en cuatre brancas principals: mongo, ngombe, mbochi y as chents de l'augua.

S'estima que se parlan un total de 242 luengas en a Republica Democratica d'o Congo. De todas ellas, nomás 4 poseyen o estatus de luenga nacional: o kikongo, o lingala, o tshiluba y o suahili.

O lingala estió a luenga oficial de l'exercito baixo a dictadura de Mobutu, pero, dende que l'exercito se rebeló, tamién s'usa o suahili en l'este.

O francés ye a luenga oficial d'o país. Se quiere emplegar como un idioma neutral entre as diferents collas etnicas.

Mientres o periodo colonial belga, as cuatre luengas nacionals fuoron amostratas en as escuelas primarias, lo que fació que o país fuese un d'os pocos en poseyer literatura en a suya luenga local mientres a ocupación europea en Africa.

Ilesia en Kindu

O cristianismo ye a relichión mayoritaria en a Republica Democratica d'o Congo, seguito por cuasi un 80% d'a población. En iste grupo s'incluyen as relichions catolica con un 50%, protestant con un 20%, y kimbanguista con un 10%. O kimbanguismo yera visto como una amenaza ta o rechimen colonial y fue prohibito por os belgas. Actualment a ilesia kimbanguista, dita oficialment "ilesia de Cristo en a Tierra por o profeta Simon Kimbangu", tien alto u baixo tres millones de miembros,[2] mas que mas entre os bakongo en as rechions d'o Baixo Congo y Kinshasa. O mayor numero de cristianos seguidors d'o reverendo William Branham se troba en a Republica Democratica d'o Congo, a on s'estima que bi ha bels 2.000.000 seguidors.

Sesanta y dos d'as denominacions protestants d'o país son federatas aintro d'a Ilesia de Cristo en o Congo u CCC. A sobén se le diz dimplament "A Ilesia Protestante", ya que ye formata por mas d'o 20% d'a población.

A RD d'o Congo partecipa en os Chuegos Olimpicos de Verano ininterrompidament dende 1968, anque encara no ha ganato garra medalla.

Vinclos externos

[editar | modificar o codigo]

Referencias

[editar | modificar o codigo]
  1. (en) Evolución d'o PIB (PPA) per capita dende 2007 dica 2009, en World Economic Outlook Database, Fundo Monetario Internacional (abril de 2008). As celdas de color endican estimacions d'o FMI.
  2. (en) "Zaire (Democratic Republic of Congo)", Adherents.com - Religion by Location. CIA Factbook (1998), 'official government web site' of Democratic Republic of Congo
  3. Perfil en a pachina web d'a IAAF
  4. lista mundial de toz os tiempos en a pachina web d'a IAAF


Estaus d'Africa
Alcheria | Angola | Benín | Botsuana | Burkina Faso | Burundi | Cabo Verde | Camerún | Chad | Chibuti | Comoras | Costa de Vori | Echipto1 | Eritrea | Eswatini | Etiopia | Gabón | Gambia | Ghana | Guinea | Guinea-Bissau | Guinea Equatorial | Kenya | Lesoto | Liberia | Libia | Madagascar | Malawi | Mali | Marruecos | Mauricio | Mauritania | Mozambique | Namibia | Nícher | Nicheria | Republica Centroafricana | Republica d'o Congo | Republica Democratica d'o Congo | Ruanda | Sahara Occidental2 | Sant Tomé y Prencipe | Senegal | Seychelles | Sierra Leone | Somalia | Somalilandia2 | Sudafrica | Sudán | Sudán d'o Sud | Tanzania | Togo | Tunicia | Uganda | Zambia | Zimbabwe
Dependencias: Ascensión | Canarias | Ceuta | Madeira | Mayotte | Melilla | Pantelleria | Reunión | Santa Helena | Socotra | Tristán da Cunha
1 Parcialment en Asia. 2 Parcialment reconoixito u en disputa