Mine sisu juurde

Cink

Vikipedii-späi
Puhthan cinkan tukuižed ühten kubižen santimetran kohtha
30
0
0
0
2
18
8
2
Zn
65,38
Cink

Cink (Znzincum latinan kelel) om 30nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kahtendestoštkümnendes gruppas (vanhtunuden klassifikacijan mödhe — kahtenden gruppan laptalagruppas, IIB), tabluden nelländes periodas.

Ühthine harakteristik

[vajehta | vajehtada lähtetekst]

Cink om levitadud Man kores keskmäras (0,0083 %), ei voi löuta sidä puhthas olendas. Šveicarine Paracel's-lekar' mainiti elementad latinan kelel ezmäižen «Liber Mineralium II»-kirjas, saksan kelen Zinke-sanaspäi «pi», cinkan kristallad oma negloiden pojavad.

Metall om nellänz' kävutamižen lugumäran mödhe raudan, alüminijan i vas'ken jäl'ghe. Ristitun täuz'kaznu hibj mülütab cinkan kaks' grammad, fermentoiš tobjimalaz, se om tarbhaine mikroelement. Erased zolotuhheinäd kogotas cinkad. Cinkan ioniden hätkeline paineg om toksine.

Avaidusen istorii

[vajehta | vajehtada lähtetekst]

Vl 1738 britanine (anglijalaine) Uil'jam Čempion-metallurg sai puhtast cinkad ezmäižen kerdan distilläcijan mahtusel i sai patentad mahtuses[1]. Vl 1743 hänen ohjandusen al saudihe tegint Bristoliš samha cinkad. Vl 1746 germanine Andreas Sigizmund Marggraf-himik sädi cinkan samižen pojavad tehnologijad da ümbrikirjuti sidä detališ, i lugetas cinkan avaidajaks arni händast.

Fizižed ičendad

[vajehta | vajehtada lähtetekst]

Element om hudr taivazmavauged metall. Cink om kattud hapandusen kerthel normaližiš arvoimižiš. Metall om dropk honuzližel lämudel, irgän cinkan plastižuz tuleb lämbitamižen jäl'ghe +100..120 Cel'sijan gradushasai.

Atommass — 65,38. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 7,14 g/sm³. Suladandlämuz — 692,68 K (419,53 C°). Kehundlämuz — 1180 K (907 C°).

Londuseline cink kogoneb vides stabiližes izotopaspäi: 64Zn (49,2 %), 66Zn (27,7 %), 67Zn (4,0 %), 68Zn (18,2 %), 70Zn (0,6 %). Tetas mugažo 25 ratud radioaktivišt izotopad 54..63, 65, 69, 71..83 atommassanke, i niiden kümne izomärad. Kaikiš hätkemb čihodai om 65Zn 244 päiväd pol'čihodamižen pordonke, sid' 72Zn (T½=46,5 časud) i 62Zn (9,2 časud), mugažo 69mZn-izomär (13,8 časud). Radioaktivižed izotopad hajetas protonižen (nomer 54), β- i protonižen (nomer 55, 57..59), β- i neitronižen (nomerad 79..81) vai muite β-čihodamižen (kaik toižed) kal't, kändasoiš vas'keks vai gallijaks, cink-54 nikelikš, izotopad 55, 57..59 — vas'keks i nikelikš.

Himižed ičendad

[vajehta | vajehtada lähtetekst]

Cink sädab amfoterižid ühtnendoid, reagiruib muiktusidenke i muglidenke vas'ken ioniden olendas. Om reakcijoid galogenidenke i hal'kogenidenke lämbitamižes. Muigotandmärad: +2 (tobjimalaz), +1, 0 i −2 harvoin. Ei ole oiktoid reakcijoid nenidenke elementoidenke: vezinik, bor, hil'nik, azot, ola.

Il'mas cink kattase ZnO-hapandusen hoikal kerthel. Lujan lämbitamižen statjas palab amfoterižen vauktan ZnO-hapandusen säten:

Järgeližen puhthuden cink reagiruib muiktusiden segoitesidenke aktivižikš (vezinikan samižen laboratorine mahtuz):

i mugliden segoitesidenke:

gidroksocinkatid säten. Lujan puhthuden cink ei tege reakcijad muiktusiden i mugliden segoitesidenke.

  1. Pollard A., Heron C. Archaeological Chemistry (Arheologine himii). — Royal Society of Chemistry, 2008. — Lp. 204 (angl.)