İçeriğe atla

Toprak (idari bölüm)

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Laponya, Kuzey Avrupa'da seyrek nüfuslu bir bölgedir. Finlandiya Laponyası'ndaki Saana'dan bir görünüm

Toprak ya da bölge, tasarrufu belirli bir ülkeye, kişiye, kuruluşa veya hayvana ait veya bunlarla bağlantılı olan sınırları belirlenmiş bir kara, deniz veya uzay alanıdır.[1]

Uluslararası politikada, toprak ya bir devletin güç kaynakları elde edebileceği toplam alanı[2] ifade eder ya da idari bir bölümdür, yani egemen bir devletin idare yetkisi altındaki bölgedir.

Bir alt bölüm olarak, çoğu ülkede toprak, bir ülke tarafından kontrol edilen, ancak resmi olarak o ülkenin siyasi bir birimine dönüşmemiş veya bu siyasi birimlere dâhil edilmemiş, genellikle "il", "bölge" veya "eyalet" gibi kavramlarla anılan siyasi birimlerle eşit statüye sahip olan organize bölümdür. Daha dar anlamıyla, "dış bir devlete bağımlı olan, sömürge mülkiyeti gibi coğrafi bir bölge"dir.[3]

İdari bir birim olan "toprak" kelimesinin uluslararası karşılığı olan "territory" kelimesi, Proto Hint-Avrupa dili kökenli ters ('kurumak') köküne dayanır.[4] Bu kökten Latince terra ('toprak, alan') kelimesi ve daha sonra da yine Latince teritorium ('bir kasabanın etrafındaki arazi') kelimesi ortaya çıkmıştır.[5][6] Territory kelimesi ise ilk kez 14. yüzyılda Orta İngilizcede bir kelime olarak sahneye çıkmıştır. Bu noktada yer bildiren -orium eki yerini yine yer bildiren -ory ekine bırakmıştır.[7]

Farklı toprak türleri için bazı örnekler:

Başkent bölgesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Başkent bölgesi veya federal başkent bölgesi, genellikle bir ülkenin hükûmet merkezinin bulunduğu özel olarak belirlenmiş topraktır. Bu nedenle, federal hükûmet modelinde, başkent kendi sınırları içinde bulunduğu için hiçbir eyalet veya bölge birbirine üstünlük sağlayamaz. Bir başkent bölgesi, belirli bir federal bölge biçimi de olabilir.

Örneğin;

Bağımlı toprak

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bağımlı toprak, bağımsız bir egemen devlet olmayan, ancak siyasi olarak yöneten devletin ayrılmaz alanının dışında kalan bir bölgedir.[8] Günümüzde, tüm bağımlı topraklar ya denizaşırı bölge ya da egemen olmayan ilişkili devlettir. Güncel olarak yalnızca dört ülke bağımlı topraklara sahiptir: Yeni Zelanda, Norveç, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri.

Örneğin;

Federal bölge, bir federasyon içindeki merkezi veya ulusal hükûmetin doğrudan ve genellikle münhasır idare yetkisi altındaki topraktır.

Avustralya'nın on federal bölgesi bulunmaktadır. Bu bölgelerden üçü (Avustralya Başkent Bölgesi, Jervis Körfezi Bölgesi ve Kuzey Bölgesi) Avustralya anakarasındaki "iç bölgeler"dir; diğer yedisi (Ashmore ve Cartier Adaları, Christmas Adası, Cocos (Keeling) Adaları, Mercan Denizi Adaları, Heard Adası ve McDonald Adaları, Norfolk Adası ve Avustralya Antarktika Bölgesi) ise denizaşırı bağımlı topraklar olan "dış bölgeler"dir.

Kanada'nın 10 eyaletine ek olarak üç federal bölgesi bulunmaktadır. Bu bölgeler resmî olarak federal hükûmetin doğrudan kontrolü altındadırlar ve (eyaletler anayasal idare yetkisine sahipken) kanunla oluşturulurlar, ancak pratikte eyaletlere benzer şekilde çalışırlar.

Her bölgenin bir başbakanı, yasama meclisi ve (bir vali yardımcısına benzer bir rol oynayan) delegesi vardır.

Söz konusu bölgeler batıdan doğuya Yukon, Kuzeybatı Toprakları ve Nunavut'tur.

Denizaşırı bölge

[değiştir | kaynağı değiştir]

Denizaşırı bölge, onu yöneten ülkeden bir deniz veya okyanusla ayrılan bölgesel bir varlık için yapılan geniş bir tanımdır. Bir denizaşırı bölge, yönetici devletin kurucu bir parçası veya bağımlı toprağı olabilir.

Örneğin;

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "territory" [toprak]. Cambridge Akademik İçerikler Sözlüğü (İngilizce). Cambridge University Press. 1 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2019. 
  2. ^ Hickman, John (2016). Space is Power: The Seven Rules of Territory [Uzay Güçtür: Toprağın Yedi Kuralı] (İngilizce). Londra: Lexington Books. ss. 57-67. ISBN 978-1-4985-1289-3. 
  3. ^ "Territory". American Heritage Dictionary of the English Language. 28 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2023. 
  4. ^ Harper, Douglas. "*ters-". Online Etymology Dictionary (İngilizce). Erişim tarihi: 27 Temmuz 2017. 
  5. ^ Harper, Douglas. "territory". Online Etymology Dictionary (İngilizce). 27 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2017. 
  6. ^ "Definition of TERRITORY". Merriam Webster's Dictionary (İngilizce). merriam-webster.com. 17 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2017. 
  7. ^ Dunmore, Charles W.; Fleischer, Rita M. (2008). Studies in Etymology [Etimoloji Çalışmaları]. 2. Baskı (İngilizce). Focus. s. 236. ISBN 9781585100125. Erişim tarihi: 26 Şubat 2023. 
  8. ^ "Declaration on the Granting of Independence to Colonial Countries and Peoples" [Sömürge Ülkelere ve Halklara Bağımsızlık Verilmesine Dair Birleşmiş Milletler Bildirisi]. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu. 14 Eylül 1960. 4 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2019Vikikaynak vasıtasıyla. 
  9. ^ "The Overseas Territories" [Britanya Denizaşırı Toprakları] (PDF). Dışişleri, İngiliz Milletler Topluluğu ve Kalkınma Ofisi. Haziran 2012. 30 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Kasım 2020. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]