Przejdź do zawartości

Valais

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Valais
fr.Canton du Valais
niem. Kanton Wallis
kanton
ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Szwajcaria

Siedziba

Sion

Data powstania

1815

Kod ISO 3166-2

CH-VS

Powierzchnia

5224,63 km²

Populacja (31 grudnia 2021)
• liczba ludności


353 209

• gęstość

68 os./km²

Tablice rejestracyjne

VS

Języki urzędowe

francuski, niemiecki

Szczegółowy podział administracyjny
Plan
Liczba okręgów

13

Liczba gmin

122

Położenie na mapie Szwajcarii
Położenie na mapie
46°04′N 7°36′E/46,066667 7,600000
Strona internetowa

Valais (niem. Wallis, wł. Vallese, rm. Vallais, frp. Valês) – kanton w południowej Szwajcarii. Jego stolicą jest miasto Sion. Jest to trzeci pod względem powierzchni kanton Szwajcarii. Na całej długości kantonu rozciąga się dolina Rodanu, który wypływa z lodowca Rodanu, w pobliżu Oberwaldu. Od tej głównej doliny odchodzi wiele bocznych odgałęzień, wśród nich Vispertal, w której leży Zermatt – słynna miejscowość turystyczna u stóp Matterhornu (4478 m n.p.m.).

Geografia

[edytuj | edytuj kod]
Dom (po lewej), Matterhorn (w środku) i Weisshorn (po prawej)

Kanton Valais graniczy z Włochami na południu i południowym wschodzie, z Francją na zachodzie, ponadto na północy z kantonami Vaud i Berno, a na wschodzie z Uri i Ticino.

Szeroka dolina Rodanu zajmuje znaczną część powierzchni kantonu. Dolina ta posiada wiele mniejszych odgałęzień, zarówno małych i wąskich jak i szerokich i zamieszkanych. Do tych drugich zalicza się między innymi dolina Vispertal dzieląca się na doliny Saastal i Mattertal z popularnym kurortem Zermatt u stóp Matterhornu (4478 m). W otoczeniu doliny Rodanu 50 szczytów wznosi się na wysokość ponad cztery tysiące metrów n.p.m., z najwyższym Dufourspitze (w Alpach Pennińskich), który osiąga 4638 m. Znajduje się tu też wiele lodowców, w tym zaliczane do największych w całych Alpach.

Dorzecze Rodanu zajmuje niemal cały kanton. Rodan płynie z północnego wschodu na południowy zachód do Martigny, następnie skręca pod kątem prostym ku północnemu zachodowi, po czym koło Villeneuve uchodzi do Jeziora Genewskiego. Jednak są dwa regiony w kantonie Valais, które nie należą do zlewiska Rodanu: dolina na południe od przełęczy Simplon i dolina na południe od Wielkiej Przełęczy Świętego Bernarda. Dolina Rodanu oddziela Alpy Berneńskie na północy od Alp Pennińskich na południu. Inne pasma leżące chociażby częściowo w kantonie Valais to: Massif du Chablais, Masyw Mont Blanc i Alpy Lepontyńskie.

Ważniejsze odgałęzienia doliny Rodanu to: Fieschertal, Lötschental i Dalatal na prawym brzegu oraz Turtmanntal, Binntal, Nanztal, Vispertal, Val d’Anniviers, Val de Réchy, Val d’Hérens, Val de Nendaz, Val d’Entremont i Val d’Illiez na lewym brzegu Rodanu.

Na terenie kantonu znajduje się największe znane jezioro podziemne w Europie - Saint-Léonard[1].

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Bazylika de Valère górująca nad stolicą kantonu Sion

Rzymianie nazywali ten region Vallis Poenina (pol. Dolina Górnego Rodanu). Od 888 r. ziemie te były częścią Królestwa Burgundii. Król Rudolf III z Burgundii nadał te ziemie biskupowi Sionu w 999 r., czyniąc go hrabią Valais. Biskupowie-hrabiowie musieli się bronić przed atakami ze strony Księstwa Sabaudii, co sprawiło, że historia regionu jest ściśle powiązana z historią diecezji siońskiej.

Kanton Valais oparł się reformacji, pozostając pod zwierzchnictwem kościoła katolickiego. 12 marca 1529 r., Valais zostało członkiem Konfederacji Szwajcarskiej. W 1628 r. zostało w zasadzie republiką, République des Sept Dizains / Republik der Sieben Zehenden pod zwierzchnictwem księcia-biskupa Sionu oraz bailli. Biskupowie pozostali u władzy formalnie do 1798 r., kiedy to wojska Napoleona zajęły Valais i ogłosiły powstanie rewolucyjnej République du Valais (16 marca 1798 r.), która szybko została włączona do Republiki Helweckiej (1 maja 1798 r.). W 1802 r. region Valais ogłosił niepodległość jako Republika Rodańska. W 1810 r. republika ta została na krótko anektowana przez Francję jako Departament Simplon. Niepodległość została przywrócona w 1813 r., a 4 sierpnia 1815 r. Valais ostatecznie zostało członkiem Konfederacji Szwajcarii jako kanton.

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]
Jezioro Lac des Dix
Widok ze szczytu Tête Blanche

Produkcja wina i spirytualiów oraz turystyka to główne źródła dochodu kantonu. Matterhorn położony niedaleko Zermatt jest jedną z największych atrakcji całych Alp Szwajcarskich. Dużą popularnością cieszą się także inne rejony kantonu np. francuskojęzyczne okolice Verbier, Evolène i Arolla. Alpy Pennińskie i Alpy Berneńskie przyciągają turystów i alpinistów z całego świata.

Oprócz turystyki kładzie się nacisk na rolnictwo, w szczególności hodowlę bydła w rejonach górskich oraz produkcję nabiału w dolinach. Kanton Valais jest też największym producentem wina w całej Szwajcarii. Ponadto tamtejsze elektrownie wodne pokrywają ok. 25% zapotrzebowania na prąd całej Szwajcarii.

Zachodnia część kantonu na lewym brzegu Rodanu, od Saint-Maurice po brzegi Jeziora Genewskiego (najbardziej uprzemysłowiona) obejmuje tereny historycznych ziem Chablais, określane jako Chablais valaisan. Jest to jeden z kluczowych regionów dla gospodarki Valais. Znajduje się tam wiele fabryk oraz siedziby takich firm jak Novartis, Syngenta. W miejscowości Collombey-Muraz znajduje się rafineria. W pobliżu miejscowości Visp oraz Sierre koncentruje się przemysł metalowy i chemiczny.

Pomimo kwitnącej turystyki i dobrze rozwiniętej infrastruktury Valais pozostaje jednym z najbiedniejszych kantonów Szwajcarii. Kanton Valais minimalnie przegrał rywalizację o prawo organizacji Zimowych Igrzysk Olimpijskich w 2002 i 2006 r.

Demografia

[edytuj | edytuj kod]
Dufourspitze
Dolina Lötschental
Masyw Monte Rosa
Grand Combin
Kapliczka w pobliżu Zermatt
Walka krów w amfiteatrze w Martigny

Językami urzędowymi kantonu są język francuski i niemiecki. Językami z najwyższym odsetkiem użytkowników są:

Kanton Valais jest w przeważającej części francusko- i arpitańskojęzyczny. Mieszkańcy wschodnich rejonów kantonu używają jednak walizerskiego dialektu języka niemieckiego. Francuskojęzyczna część ludności stanowi ok. dwie trzecie całej populacji kantonu.

Jest to słabo zaludniony kanton. Całkowita populacja kantonu 31 grudnia 2021 wynosiła 353 209 osób, z czego 79 825 (22,6%) to obcokrajowcy. Największe miasta to Sion (stolica), Monthey, Sierre, Martigny i Brig-Glis. Według danych z 2000 r. 81% populacji to katolicy, a ok. 6% to protestanci.

Podział administracyjny

[edytuj | edytuj kod]

Kanton składa się z 13 okręgów (Bezirk), przy czym jeden okręg podzielony jest na dwa półokręgi (Halbbezirk). Okręgi dzielą się na 122 gminy (Politische Gemeinde).

Okręgi (Bezirk)
Nazwa okręgu Liczba
mieszkańców
31 grudnia 2021
Powierzchnia
km²
Liczba
gmin
Brig
(Brigue)
27 822 434,19 7
Conthey
(Gundis)
29 856 234,20 5
Entremont 15 837 632,97 5
Goms
(Conches)
4 401 589,20 8
Hérens
(Ering)
11 123 466,07 6
Leuk >/br> (Loèche) 12 657 335,27 12
Martigny
(Martinach)
49 674 263,37 10
Monthey 48 636 256,78 9
Östlich Raron
(Rarogne oriental)
Westlich Raron
(Rarogne occidental)
11 178 398,16 11
6
Saint-Maurice 14 277 190,59 9
Sierre
(Siders)
50 019 418,37 10
Sion
(Sitten)
49 023 130,66 5
Visp
(Viège)
28 706 864,20 19

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Lac Souterrain de St-Leonard | Le plus grand lac souterrain d'Europe [online], lac-souterrain.com [dostęp 2024-02-12] (fr.).
  2. Statistique suisse / Statistik Schweiz