Przejdź do zawartości

Saturator

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wózek z saturatorem na gdańskiej ulicy Długiej, rok 1968
Wózek z saturatorem z lat 60.–70. XX wieku na wystawie

Saturator – aparat lub urządzenie do saturacji, czyli nasycania cieczy gazem[1]. Stosowany jest w różnych dziedzinach przemysłu, także w medycynie (na przykład do nasycania wody dwutlenkiem węgla w celu przygotowania kąpieli kwasowęglowych).

Saturacja w PRL

[edytuj | edytuj kod]

W Polsce saturator najczęściej kojarzony jest z saturatorem wózkowym do produkcji wody sodowej (przez nasycanie wody dwutlenkiem węgla), popularnym elementem krajobrazu ulicznego w czasach PRL-u, obecnie zaliczanym do ówczesnego folkloru[2]. Te „punkty handlu detalicznego” oferowały albo „czystą” wodę sodową albo z domieszką syropu owocowego. Saturator z oprzyrządowaniem składał się z[2][3]:

  • wózka na dwóch kołach motorowerowych, z aparatem do saturacji i szafką
  • butli ze sprężonym gazem (najczęściej dużej, przemysłowej)
  • słojów z dozownikiem na syrop o sztucznym[4] aromacie owocowym (standardowo dwóch, na dwa gatunki syropu – zwykle malinowy i cytrynowy)
  • węży do podłączenia wody
  • kilku szklanek.

Dodatkowe wyposażenie takiego urządzenia mogły stanowić[2]:

  • parasol (markiza chroniąca sprzedawcę od słońca)
  • łańcuch z kłódką (zabezpieczenie przeciw kradzieży).
Samoobsługowy saturator z wodą sodową przy ul. Koszykowej w Warszawie (należący do Spółdzielni Spożywców „Społem”), rok 1969
Sprzedawca przygotowujący wodę sodową z sokiem (1975)

Największym producentem saturatorów w latach 50. był Związek Radziecki[5]. Zderzając się z niedostatkiem towarów w sklepach, Polacy składali „amatorskie” saturatory wózkowe: koła na przykład brano z motoroweru „Komar”, a kurki z kaloryferów[5]. W wyniku dużego zapotrzebowania saturatory zaczęto produkować w Spółdzielni Mechaników w Warszawie oraz w poznańskiej fabryce Pofamia[5]. Były one też produkowane m.in. przez fabrykę Domgos z Rudy Śląskiej[6].

Oprócz mobilności cechą wyróżniającą saturatory wózkowe były szklanki wielorazowego użytku, płukane pobieżnie metodą natryskową, przez co serwowany przez sprzedawcę napój bywał nazywany „gruźliczanką”[7][4]. Ten „punkt sprzedaży detalicznej” obsługiwany był przez pojedynczą osobę, pracownika przedsiębiorstwa będącego właścicielem urządzenia lub przez jego dzierżawcę (pracującego na własny rachunek)[8]. Sprzedawczynie (były to zwykle kobiety) nazywano czasem „kacarkami” – gdyż często obsługiwały klientów cierpiących na kaca[9]. Kolejną charakterystyczną cechą wózków saturacyjnych było źródło pochodzenia wody: miejska sieć wodociągowa (podłączano je gumowymi wężami do ulicznych hydrantów)[5][8].

Istniały też samoobsługowe saturatory stacjonarne, usytuowane w przeważnie w sanatoriach lub domach wczasowych[5], w tak zwanych pijalniach wody sodowej. Napój otrzymywało się po wrzuceniu monet lub żetonów[5]. Czasami (samoobsługowe saturatory uliczne) szklanki mocowano na specjalnych łańcuchach lub linkach w celu zabezpieczenia naczyń przed kradzieżą[8].

W Polsce najczęściej używany był opisany wyżej zestaw przewoźny. W warunkach domowych wodę sodową robiło się w syfonach[4].

Mimo że w okresie PRL dostępne były różne rodzaje wód mineralnych i innych napojów chłodzących (oranżada), a już od lat siedemdziesiątych na rynku polskim pojawiła się Coca-Cola i Pepsi-Cola, to jednak z powodu ilościowych braków tych napojów w sklepach praktycznie do czasów przełomu gospodarczego w 1990 roku można było jeszcze spotkać liczne wózki z wodą sodową. Ostatni saturator w Polsce wyparty został przez tanią wodę gazowaną w jednorazowych butelkach PET około 1995 roku.

W 2007 roku zdecydowano o powrocie saturatorów wózkowych do Łodzi[10]. Pierwszy pojawił się pod koniec sierpnia przy skrzyżowaniu ul. Tuwima i ul. Piotrkowskiej[11]. W 2008 saturatory pojawiły się w kolejnych kilku miejscach miasta[10]. Na punkty nałożono obowiązek używania wyłącznie kubków jednorazowych[7][10]. W nowoczesnych wózkach woda pobierana jest z miejskiej sieci wodociągowej, następnie karbonizowana, filtrowana i chłodzona za pomocą agregatu[11]. Saturatory, promując wodę z sieci wodociągowych, powróciły też m.in. na ulice Białegostoku, Częstochowy, Dąbrowy Górniczej, Legnicy, Poznania, Sosnowca i Katowic[12].

Saturator w polskiej kulturze

[edytuj | edytuj kod]


Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Saturator, czyli co? Kultowy wodny gadżet na dziś [online], Bliżej Źródeł [dostęp 2024-03-06] (pol.).
  2. a b c Wracają pomysły z czasów PRL. Zobacz, jak wygląda saturator XXI wieku [online], forsal.pl, 28 czerwca 2015 [dostęp 2024-03-06] (pol.).
  3. Wojciech Drewniak, Historia bez cenzury 5. I straszno, i śmieszno - PRL, Znak, 8 października 2020, s. 115, ISBN 978-83-240-7861-5 [dostęp 2024-03-06] (pol.).
  4. a b c Magdalena Kasprzyk-Chevriaux, Kuchnia PRL dla niezaawansowanych, [w:] Culture.pl [online], Instytut Adama Mickiewicza, 22 października 2014 [dostęp 2022-11-19].
  5. a b c d e f Saturator – kto pił z niego wodę sodową?. onet.pl/oludziach.pl, 2022-04-26. [dostęp 2022-11-19].
  6. Komu czystą, komu z sokiem! Woda z saturatora znów w Szczecinie. [w:] szczecin.naszemiasto.pl [on-line]. 2011-04-17. [dostęp 2022-11-19].
  7. a b Wioletta Gnacikowska: Saturatory wracają?. [w:] wiadomosci.gazeta.pl [on-line]. Agora SA, 2007-06-16. [dostęp 2022-11-19].
  8. a b c "Gruźliczanka" z saturatora, oranżada z syfonu. [w:] historia.interia.pl: Historia na fotografii [on-line]. Interia.pl, 2014-05-23. [dostęp 2022-11-19].
  9. Maciej Stańczyk: Gruźliczanka z sokiem, czyli czar saturatorów. onet.pl, 2014-07-21. [dostęp 2022-11-19].
  10. a b c Saturatory znowu w Łodzi. [w:] lodz.naszemiasto.pl [on-line]. 2008-07-17. [dostęp 2022-11-19].
  11. a b Powrót saturatora na Piotrkowską. [w:] lodz.naszemiasto.pl [on-line]. 2007-08-27. [dostęp 2022-11-19].
  12. Saturatory powracają do łask – wodociągowcy częstują kranówką. [w:] portalkomunalny.pl [on-line]. ABRYS Sp. z o.o., 2019-07-05. [dostęp 2022-11-19].
  13. „Saturator” Wałów Jagiellońskich na Youtube.
  14. O.S.T.R. - Saturator. www.hiphopedia.info. [dostęp 2014-09-15].
  15. Świat według Kiepskich - Sezon 6 - Odcinek „Puste butle”. www.polsatgo.pl. [dostęp 2022-08-06].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]