Przejdź do zawartości

Brodziec piskliwy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Brodziec piskliwy
Actitis hypoleucos[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

siewkowe

Podrząd

bekasowce

Rodzina

bekasowate

Podrodzina

brodźce

Plemię

Tringini

Rodzaj

Actitis

Gatunek

brodziec piskliwy

Synonimy
  • Tringa hypoleucos Linnaeus, 1758[2]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Zasięg występowania
Mapa występowania

     lęgowiska

     przeloty

     zimowiska

     prawdopodobne zimowiska

     prawdopodobnie przelotny

Actitis hypoleucos

Brodziec piskliwy[4], brodziec krzykliwy, kuliczek piskliwy, piskliwiec (Actitis hypoleucos) – gatunek średniego ptaka wędrownego z rodziny bekasowatych (Scolopacidae). Nie jest zagrożony wyginięciem.

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Dawniej bywał łączony w jeden gatunek z brodźcem plamistym (A. macularius)[2]. Nie wyróżnia się podgatunków[2][5].

Występowanie

[edytuj | edytuj kod]

Zamieszkuje niemal całą Europę oraz umiarkowaną strefę Azji po Kamczatkę, Sachalin i Japonię. Przeloty: kwiecień–maj i lipiec–listopad. Zimuje w Europie Zachodniej (czasem też Środkowej), nad Morzem Śródziemnym, w Afryce Zachodniej i Subsaharyjskiej, na Bliskim Wschodzie, w Azji Południowej, Południowo-Wschodniej (w tym Indonezji) oraz Australii i Nowej Gwinei, nieregularnie na wyspach Oceanii[2]. W Zachodniej i Środkowej Europie występuje coraz bardziej wyspowo. W Polsce występuje bardzo nielicznie na całym niżu aż po tereny podgórskie, choć jego rozmieszczenie jest nierównomierne.

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Brodziec piskliwy w szacie zimowej, Indie
Wygląd
Jest nieco większy od wróbla. Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. W szacie godowej wierzch ciała jest oliwkowoszary z czarnymi, podłużnymi plamami. Nad okiem biegnie biała brew. Boki szyi i głowy szare, spód ciała biały, odgraniczony wąskim pasem w stronę barku. Białe jest również podgardle. Ogon długi, ciemny z jaśniejszymi brzegami. Dziób ciemny, krótszy niż u innych brodźców, ale trochę dłuższy od głowy. Nogi są stosunkowo krótkie. W szacie spoczynkowej znika kreskowanie na wierzchu ciała, a boki szyi stają się białe, jak reszta spodniej strony ciała. Osobniki młodociane ubarwione jak dorosłe w szacie spoczynkowej, jednak pokrywają je jeszcze rdzawe plamki i rudawe otoczki piór na grzbiecie.
Wymiary średnie
długość ciała ok. 20–22 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 33–40 cm
masa ciała ok. 35–85 g

Ekologia i zachowanie

[edytuj | edytuj kod]
Biotop
Kamieniste i piaszczyste brzegi wód, a szczególnie chętnie nieuregulowanych rzek, zakol i strumieni, na ich aluwiach oraz na wysepkach porośniętych trawami, krzewami i drzewami. W Europie na nizinach aż do 1900 m n.p.m. w Szwajcarii, a w Azji Środkowej również w górach zamieszkuje obszary do 4000 m n.p.m., przemieszczając się tam najczęściej wzdłuż rzek. Czasem zdarza się mu gniazdować nad wodami stojącymi, na żwirowych brzegach jezior, zalewów i w kopalniach żwiru, ale unika mulistych obszarów (w przeciwieństwie do innych siewek). W czasie wędrówek można go spotkać nad zbiornikami w głębi lądu, pojedynczo lub w małych grupach.
Zachowanie
Po ziemi chodzi, kiwając głową i ogonem, zdarza mu się huśtać na nogach. Wieczorami znajdują się wydając okrzyki i zbierają się w dużych grupach na piaszczystych i żwirowych brzegach. Lot charakterystyczny tylko dla tego gatunku – ptaki lecą nisko nad wodą, raz na przemian bijąc energicznie skrzydłami, a innym razem ślizgając się z opuszczonymi skrzydłami. Widać wtedy na nich biały pas i czarne obrzeżenie na końcu i bokach ogona. Wobec przeciwnika przybiera agresywną postawę z podniesionymi skrzydłami lub po prostu rzuca się na niego z krzykiem.
Jajo z kolekcji muzealnej
ptak nagrany w Szkocji
Toki
Brodźce piskliwe na lęgowiska wracają parami w kwietniu i maju, gdzie zajmują wybrany rewir. Jest nim ustalony fragment wzdłuż biegu rzeki, broniony zażarcie. Przywiązuje się do swego miejsca gniazdowania przez wiele lat, więc często spotyka zeszłorocznego partnera. W czasie toków samca można zobaczyć jak leci nisko nad wodą, podobnie jak nietoperz, lub na wysokości drzew wokół partnerki. W tym okresie w ten sposób też żeruje. Bez przerwy słychać wtedy jego „hididi hididi”. Gdy usiądzie na ziemi, zaczyna tańczyć wokół samicy. Wygrzebuje parę gniazd w piasku lub między kamieniami w trawie lub pod krzakami. Samica wybiera jedno z nich, po czym wyścieła je źdźbłami i liśćmi traw.
Gniazdo
Na ziemi, pod osłoną zarośli lub traw. Czasem zakładane pomiędzy pływającą roślinnością.
Jaja
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju–czerwcu 4 żółtobrązowe, ciemno kropkowane jaja. Jaja te są wyjątkowo ciężkie: jajo ważącej 45 g samicy waży 12 g, czyli 26,7% masy ciała matki, zaś pełny lęg, złożony w ciągu 4 dni i liczący 4 jaja – 106,7% masy samicy[6].
Okres lęgowy
Jaja wysiadywane są przez okres 20–22 dni przez obydwoje rodziców. Gdy jeden z rodziców jest na jajach, drugi strzeże okolicy siadając na podwyższeniu np. kamieniu. Pisklęta opuszczają gniazdo po kilku godzinach, od razu mając zdolność do samodzielnego pobierania pokarmu, a zdolność lotu zdobywają w wieku 3 tygodni. W czasie wychowywania młodych samiec jest agresywny wobec intruzów, używa też głośnego krzyku. Gdy ten pilnuje rewiru, samica tymczasem prowadzi młode w ukryte i bezpieczne gęstwiny. Pisklęta samodzielne stają się po 30 dniach. W puchu mają ciemniejszy pas przechodzący przez głowę i grzbiet przerwany na karku. Przez oko przebiega drugi, węższy pas. Brodziec piskliwy odlatuje z lęgowisk, już poczynając od lipca aż do października.
Pożywienie
Bezkręgowce, m.in. owady, drobne mięczaki, skorupiaki, dżdżownice, robaki i pajęczaki. Pożywienie wydziobują pomiędzy kamieniami, z mulistego podłoża i próchniejącego drewna, gdzie znajdują głównie owady.

Status i ochrona

[edytuj | edytuj kod]

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje brodźca piskliwego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2015 roku, mieści się w przedziale 2,6–3,2 milionów osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[3].

W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej; dodatkowo obowiązuje zakaz fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować płoszenie lub niepokojenie[7]. W latach 2013–2018 liczbę par lęgowych na terenie kraju szacowano na 1600 do 2200[8]. Na Czerwonej liście ptaków Polski uznany za gatunek najmniejszej troski (LC)[9].

Wiele miejsc lęgowych tego brodźca zniszczono przez regulację rzek, zabudowę ich brzegów i likwidację wysp występujących w nurcie cieków wodnych.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Actitis hypoleucos, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. a b c d Van Gils, J., Wiersma, P. & Kirwan, G.M.: Common Sandpiper (Actitis hypoleucos). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-11)].
  3. a b Actitis hypoleucos, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  4. Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Tringinae Rafinesque, 1815 – brodźce (wersja: 2020-11-15). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-04-18].
  5. F. Gill, D. Donsker (red.): Sandpipers, snipes, coursers. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-20]. (ang.).
  6. Makatsch Wolfgang: Ptak i gniazdo, jajo, pisklę, wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1957, s. 166
  7. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
  8. Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019. 
  9. Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
  • Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]