Naar inhoud springen

Vierde wand

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

De vierde wand is de voorkant van het toneel in de theaterwereld. De eerste drie wanden zijn de zijkanten en de achterkant van het toneel en de vierde wand is een denkbeeldige wand tussen het publiek en het podium. Het publiek kan door deze wand kijken naar de gebeurtenissen op het podium, maar voor de personages in het toneelstuk is het publiek onzichtbaar.

Denis Diderot beschreef de vierde wand voor het eerst in Discours sur la poésie dramatique uit 1758: Denk niet meer aan de toeschouwer, doe alsof hij niet eens bestaat. Beeld je in dat er, op de rand van de scène, een hoge muur staat die je van de parterre scheidt. Doe alsof het doek nooit opging.

Pas later in de 19e eeuw toen het naturalisme zijn intrede deed in het theater werd de vierde wand regelmatig toegepast. Het naturalisme bracht toen een aantal belangrijke wijzigingen in de opvatting van toneel. Er werd vanaf dat moment naar een zo levensecht mogelijke voorstelling gestreefd, onder meer door de geschilderde decordoeken te vervangen door driedimensionale decorstukken en voorwerpen op het podium. Ook aan de wijze van spreken werden dingen veranderd. Voorheen waren acteurs gewend naar het publiek toe te spelen. Teksten werden als het ware voorgedragen aan de toeschouwers. Om tot geloofwaardigere scènes te komen, werd echter gekozen voor een andere aanpak. Acteurs begonnen het publiek te negeren en richtten hun teksten voortaan rechtstreeks tot een mede-acteur. Er werd geen direct contact meer gezocht met het publiek. Hierdoor ontstond als het ware een denkbeeldige muur tussen het publiek en de toneelspelers.

Deze wand werd door de introductie van de elektrische verlichting nog massiever, omdat de acteurs op het toneel, door het frontlicht uit de zaal, het publiek nauwelijks meer konden zien.

Het begrip vierde wand wordt ook gebruikt in andere vormen van fictie, zoals literatuur, film, televisie, radio, strips en videospellen. In die context komt de vierde wand vooral ter sprake als deze doorbroken wordt. Met het doorbreken van de vierde wand wordt de stijlvorm bedoeld waarbij een personage (of de acteur) zich ineens rechtstreeks tot het publiek wendt en daarmee erkent dat de realiteit die werd opgeroepen een illusie is. Het doorbreken van de vierde wand wordt soms gebruikt voor een komisch effect. Het is een voorbeeld van vervreemding.

Voorbeelden: