Ośrodek wypoczynkowy Šilainė Recreation & Leisure wygląda smutno. Ciągnie się przez pół wsi, droga, dom, stajnia, w której stoją konie i kozy, dalej jest kolejny dom i kolejny, dalej camping, pole namiotowe, kolejne domy z pokojami na wynajem, bar, wielki namiot z salą na imprezy okolicznościowe, a to wszystko na pięknej, zielonej trawie, pod pięknym, wielkim niebem i dalej jest plaża, i jezioro Sejwy. Jest zrobione, posprzątane, wykoszone, gotowe, jakby tylko czekało na otwarcie bram, przez które wbiegnie tu tłum turystów. Ale nie wbiegnie.
"Rynek leży. Pustki"
Jesteśmy we wsi Oszkinie, w gminie Puńsk, w powiecie sejneńskim, w województwie podlaskim. Sześć kilometrów dalej jest Litwa.
Właścicielem tego wszystkiego jest Gintas Szuszczewicz i jego rodzina. Pochodzą z Puńska, są z mniejszości litewskiej, czyli – jak mówi Gintas – znikąd nie przyjechali i nigdzie się nie wybierają. Ośrodek otworzyli w latach 90. jego rodzice.
Co tu mają? 60 miejsc w pokojach z łazienkami. Camping z infrastrukturą dla przyczep, camperów, namiotów. Jezioro z możliwością wypożyczenia łódek, kajaków, rowerów wodnych i desek. Lasy i ścieżki do spacerowania i jeżdżenia na rowerze. Do tego regionalną kuchnię, a na śniadanie lokalne sery, lokalne wędliny. I dlatego wygląda to smutno, bo powinno wyglądać jak miejsca z mojego dzieciństwa, czyli powinni tu być ludzie, powinny biegać dzieci, psy, ktoś grać w piłkę, ktoś pływać, pić, jeść, dym buchać z ogniska, powinien być gwar. Jest tylko czyste powietrze, zapach jeziora i lekki szum wiatru.
Nie pomaga nawet fakt, że Šilainė w ramach pobytu oferuje wycieczki z przewodnikiem do Wilna i Trok. A, i mają jeszcze jazdę konną – bryczki plus kuligi, bo działają całorocznie. Choć wiadomo, że więcej gości jest latem. Było. Teraz nie ma. Kiedyś goście dzwonili i rezerwowali wakacje z wyprzedzeniem i już w styczniu wszystko było rozdane. Teraz rezerwują w ostatniej chwili. Nowy trend w całym kraju. Takie czasy. Tyle że do Šilainė od dwóch lat polscy turyści nie dzwonią prawie w ogóle.
Zaraz po pandemii COVID-19 tu tylu ludzi było, że się nie mieścili. Teraz głównie Litwini i goście weselni przyjeżdżają
– mówi Gintas.
– Na lipiec mamy jedną rezerwację na tydzień i jest to grupa harcerska ok. 40 osób – wylicza. I dodaje gorzko: – Rynek leży. Pustki. Pracujemy tu sami, czyli tylko rodzina. Gdybyśmy kogoś zatrudniali, już dawno byłoby po wszystkim, bo nie byłoby nas na to stać. My na zimę możemy wciągnąć brzuch i przeczekać, no nie? Prace instalatorskie robię, więc jakieś dodatkowe zajęcie znajdę. Ale nie o to chyba chodzi w prowadzeniu takiego ośrodka… Chciałbym, żeby tu przyjeżdżało dużo więcej turystów.
"Człowiek zobaczy nośny nagłówek i inny kierunek wybiera"
To nie jest tak, że Gintas nic nie robi i się nie stara. Opowiada, że w zeszłym sezonie zatrudniał człowieka zajmującego się social mediami. W tym zatrudnia takiego od pozycjonowania stron. Faktycznie w wyszukiwarce Šilainė pokazuje się dość szybko. Jest też na licznych portalach noclegowych i turystycznych. Za płotem jest osada prusko-jaćwieska i ogólnie roi się tu od cudów natury, przyrody i miejsc do zwiedzania. O co więc chodzi? Ano o to, że jest to przesmyk suwalski.
Przesmyk suwalski to pas przy granicy Polski i Litwy, co ważne – po obu tej granicy stronach. Rozdziela Białoruś i obwód królewiecki. Granica polsko-litewska ma długość 104 km. W linii prostej najkrótsza odległość między Białorusią i Rosją wynosi 65 km. Na stronie portalu Polska Zbrojna w artykule Łukasza Zalesińskiego pt. "Przesmyk w grze" (z 13.06.2024, a więc świeża sprawa) czytamy: "Przesmyk suwalski to jeden z najbardziej zapalnych punktów na mapie świata, a zarazem... jeden z ulubionych tematów białoruskiej i rosyjskiej propagandy. Jednak prawdopodobieństwo, że wąski skrawek lądu pomiędzy Polską a Litwą stanie się areną militarnej konfrontacji, jest dziś skrajnie niskie". W mediach wygląda to inaczej.
– To media są winne – mówi Gintas. – "Alarm", "Alert", "Niebezpieczeństwo", człowiek zobaczy nośny nagłówek i treści nie czyta. Pozbiera parę takich i inny kierunek wybiera.
Ktoś, kto tu nie był, nie wie, czy tu jest spokojnie. A jest! Ja się tu niczego nie boję. Jest bezpiecznie
– dodaje.
Wszyscy mówią, że jest bezpiecznie. Ci, co tu mieszkają i ci, co tu przyjechali na chwilę lub na dłużej. A media huczą. Dwa lata temu "Politico" napisało, że przesmyk suwalski to "the most dangerous place on Earth" (pol. "najbardziej niebezpieczne miejsce na Ziemi"). Polskie media też nie studzą emocji. "Przesmyk suwalski. Czy tędy wejdą Rosjanie?", "Wagnerowcy niedaleko przesmyku suwalskiego", "Sprawdzą, jak obronić przesmyk suwalski", "Nerwy na przesmyku suwalskim. Mieszkańcy pytają o schrony na wypadek wojny z Rosją", "Znów głośno o przesmyku suwalskim", "»Liczne ofiary w przesmyku suwalskim«. Bundeswera ujawnia plany Putina" – to tylko kilka przykładów z naszych gazet i portali.
– Często nierzetelne informacje oraz infografiki prezentowane w mediach zniechęcają turystów do odwiedzenia naszego regionu – mówi Sławomir Kieda, dyrektor Podlaskiej Regionalnej Organizacji Turystycznej.
Według danych PROT w ostatnim czasie zmniejszyła się liczba turystów z zagranicy. Nastąpiła też zmiana zachowań turystów z Polski, którzy przyjeżdżają na krótsze pobyty. Zdaniem Sławomira Kiedy ma to związek z pogorszeniem się sytuacji ekonomicznej Polaków. Do tego dochodzą oczywiście obawy związane z bezpieczeństwem.
– Media, podsycając atmosferę strachu i niepewności, nie przyczyniają się do budowania pozytywnego wizerunku województwa podlaskiego. Jest wręcz przeciwnie. Szkodzą lokalnym branżom, w tym branży turystycznej – mówi dyrektor. – Apelujemy do mediów o odpowiedzialność i rzetelność w przekazywaniu informacji. Wierzymy, że właściwe przedstawienie sytuacji oraz uwypuklenie pozytywnych aspektów województwa podlaskiego może znacząco przyczynić się do odbudowy zaufania turystów i wsparcia dla lokalnych branż.
"Jeśli nic się nie zmieni, to nie wiem, co dalej"
Odwiedzam Halinę Rupińską w Sumowie. Wieś znajduje się 5 km od Sejn, bo to gmina Sejny i powiat sejneński. Halina mówi, że gdy pierwszy raz usłyszała w mediach o tym, jak to rzekomo przesmyk suwalski jest niebezpieczny, było jej smutno i była przerażona.
– Wielu gości, którzy przyjeżdżali tu od lat, odwołało rezerwacje. Mówili, że chodzi o sprawy rodzinne, ale znam ich i wyczułam, o co chodzi naprawdę – wzdycha Rupińska.
Pisanie, że Agroturystyka w Owocowym Sadzie jest pięknym miejscem, to truizm, bo tu wszędzie jest pięknie. Żywa zieleń, bociany w gniazdach, czyste powietrze i długa linia brzegowa, więc jezioro Dmitrowo u Haliny jest praktycznie na wyłączność. Jest pomost dla wędkarzy i dla pływaków, są łódki, kajaki, rowery wodne. Psy mieszkają za darmo, a ludzie mogą wynająć 5- czy 7-osobowe nowe domki za tyle, że nad morzem mieliby problem w tej cenie zjeść wspólnie kolację. Jest bania z jacuzzi, jest plac zabaw dla dzieci, jest boisko do siatkówki plażowej. Halina proponuje przywózkę i odwózkę na stację PKP, a na zamówienie gotuje lokalne potrawy z kartaczami, plackami po litewsku i kibinami na czele.
Co więc sprawia, że miejsce jest puste? Przesmyk suwalski.
Oczywiście są ludzie, którzy nie zważają na medialne doniesienia i przyjeżdżają do Sumowa. Jednak na razie w tym roku jest ich, na oko Haliny, o 40 proc. mniej niż wcześniej. Obecnie ma jednego gościa, który siedzi z psem na pomoście i łowi ryby. Zazwyczaj w czerwcu było wiele par, rodzin z dziećmi, które nie chodzą jeszcze do szkoły, i starsze małżeństwa szukające spokoju, bo on wędkarz, ona bibliofilka. Teraz jest tylko ten pan na pomoście.
Halina pochodzi spod Suwałk, a mieszka tu dlatego, że stąd był jej mąż. Agroturystykę otworzyli w 2000 r. Rozpoczynali od pokojów w swoim domu. Były ze wspólnymi łazienkami i kuchnią, bo wtedy nikomu to nie przeszkadzało. Goście płacili, a oni wszystkie pieniądze inwestowali i się rozkręcali. Mąż Haliny stawiał kolejne domki, już z prywatnymi łazankami, kuchniami, ogródkami, bo wymagania się zmieniały. Ludzie przyjeżdżali i namawiali kolejnych, a potem przyjeżdżali ci kolejni, i ci, którzy ich namawiali ze znajomymi, i ci, co się tu spotkali już razem. Stali goście.
Na początku tego roku mąż Haliny zmarł i teraz agroturystykę prowadzi ona wraz z córką i zięciem. Wciąż dużo inwestują, więc obecna sytuacja przesmyku suwalskiego sprawia, że żyją skromnie i zaciskają pasa. Zięć Haliny będzie musiał w tym roku w zimie pójść do pracy.
– Mam nadzieję, że sytuacja się zmieni, bo jeśli nie, to nie wiem, co będzie dalej – stwierdza Halina. – Jestem aktywna na wielu portalach i stronach internetowych. Podsyłam ofertę, jednak gdy tylko dodam, że chodzi o okolice Sejn, ludzie piszą, że dziękują, ale nie. Nawet nie muszą pisać, o co chodzi. Zarówno ja, jak i moi sąsiedzi dostajemy wiele telefonów z pytaniami o bezpieczeństwo. Tak! U nas jest bezpiecznie! I bardzo spokojnie. Jest granica z Litwą i nie ma tu ani wojska, ani ćwiczeń, ani wojskowych samolotów.
"Ludzie pytają, czy na rogatkach Suwałk stoją czołgi"
Przesmyk suwalski jest tak piękny, że aż nie wiadomo, co z tym pięknem robić. Opisywać, fotografować, malować czy stworzyć symfonię… Na pewno pojechać. Pruję autem po pagórkach, wsiach, wąskich drogach, mijam jeziora, głównie będące w strefie ciszy, więc bez silników, mijam domy, agroturystyki, szlaki i nie mogę się nadziwić, że ludzie nie przyjeżdżają tu, by dotknąć i zobaczyć. Mieszkańcy mówią, że ci, którzy przyjeżdżają, często żałują, że nie zrobili tego wcześniej, tylko dopiero teraz. Przysięgają, że przyjadą znowu, za rok, za dwa, za trzy. I słowa danego dotrzymują.
W Zakopanem czy nad morzem turyści wychodzą z każdej dziury. Mazury pokryte są turystyczną infrastrukturą. Tego typu miejsca są full. Tu zaś jest dziko i spokojnie, świeżo, beztrosko, spaliny nie smrodzą na wodzie, na drogach też ich mniej. Można iść, jechać, płynąć i nawet specjalnie nikogo nie spotkać. Jednak w ciągu kilku dni spędzonych w przesmyku suwalskim w połowie czerwca poza rejestracjami na B, czyli z podlaskiego, widzę tylko dwie pomorskie, dwie śląskie, jedną wielkopolską, jedną dolnośląską i trzy małopolskie, w tym jedna to moja. Warszawskich nie liczę, bo te są wszędzie, po pierwsze dlatego, że ich właściciele wszędzie mają swoje domy na lato, a po drugie dlatego, że auta służbowe stołecznych firm też są wszędzie.
Z kimkolwiek bym rozmawiała, wylicza piękne miejsca. Wigierski Park Narodowy z jeziorem Wigry i klasztorem zakonu Kamedułów. Suwalski Park Krajobrazowy z jeziorem Hańcza. Spływy kajakowe rzeką Czarna Hańcza i innymi dla początkujących i doświadczonych. Trasy piesze i rowerowe po polodowcowych, pagórkowatych terenach, które ludzie czasem porównują do Bieszczad. Można się kłócić, które lepsze i piękniejsze. Zabytkowe wiadukty kolejowe w Stańczykach. Rutka-Tartak, Puńsk, Sejny… Sporty, rekreacje, oddech, a do tego różnorodna kultura i świetna kuchnia, czyli kartacze, babka ziemniaczana, sękacz, mrowisko, kuchnia litewska, kuchnia tatarska… Jest co robić w przesmyku suwalskim.
– Jesteśmy pomiędzy naszymi sąsiadami. Z jednej strony mamy Białoruś, z drugiej obwód królewiecki. Ale nie jest to coś, co by nam spędzało sen z powiek. Nie czujemy żadnego zagrożenia – mówi Karol Świerzbin z Centrum Informacji Turystycznej w Suwałkach.
Karol jest ubrany w koszulkę z napisem "Pogodne Suwałki" i rozkłada przede mną kolejne foldery i mapki, na których są kolejne atrakcje regionu. Tyle że miesiąc to na wszystkie za mało. Opowiada, że ludzie dzwonią i pytają, czy z Suwałk widać ogrodzenie na granicy polsko-białoruskiej. Jeśli ktoś ma wątpliwości, proponuję sprawdzić na mapie. Pytają też, czy wojsko chodzi po ulicach, czy trwają tu manewry wojskowe oraz czy na rogatkach miasta stoją czołgi.
– Ludzie o to pytają? – pytam ja.
– Pytają.
– Naprawdę ludzie dzwonią i pytają o to, czy na rogatkach Suwałk stoją czołgi?
– Tak. Mamy takie telefony i to z różnych regionów Polski, od Warszawy przez Śląsk po Gdańsk.
Gdyby choć widać było z Suwałk ogrodzenie na granicy polsko-białoruskiej, może Suwalszczyzna dostałaby jakieś zadośćuczynienie za obecną sytuację. A tak nie dostaje nic. Mieszkańcy narzekają, że tamci ze strefy buforowej coś będą mieć, a oni nie, bo nawet strefy tu nie ma. Tylko straszenie, które sprawia, że wychodzi na to samo, bo ludzie i tam, i tu boją się przyjeżdżać. Narzekają też na to, że nie mają siły przebicia i są pomijani przy jakichkolwiek decyzjach dotyczących pomocy. Choć Karol zauważa, że ogólnie cała ściana wschodnia jest w fatalnej sytuacji i bez wsparcia z centrum.
Największą pomocą polityków byłoby, gdyby w ogóle przestali mówić o przesmyku suwalskim. Wraz z mediami robią nam niedźwiedzią przysługę. Im więcej o nas mówią, tym więcej strachu ludziom napędzają i tym bardziej negatywnie odbija się to na turystyce w regionie
– stwierdza.
Od dwóch osób słyszę historię o tym, jak były minister obrony narodowej Mariusz Błaszczak przyjechał tu kiedyś do jednostki wojskowej. W piątek wypowiedział się dla mediów, a w sobotę rozdzwoniły się telefony z pytaniami o to, co się tu dzieje, czy można przyjechać, czy bezpiecznie albo bez pytań, tylko od razu z prośbami o odwołanie rezerwacji.
– Takie napędzanie strachu nikomu nie służy, a dla osób związanych z branżą turystyczną jest bardzo przykre i krzywdzące – mówi Karol.
Według niego państwo powinno przesmykowi suwalskiemu pomóc nie tylko milczeniem polityków, ale i działaniem. Cała ściana wschodnia wymaga systemowej pomocy. Bo, jak mówi Karol, bezpieczeństwo bezpieczeństwem, ale nie możemy wszystkiego w kraju stawiać tylko na nie. Rząd musi zająć się też innymi potrzebami obywateli. Moi rozmówcy mówią np. o zwolnieniach z ZUS-u czy odroczeniach składek, jak w czasie pandemii COVID-19. Mówią też, że jeśli pomocy nie dostaną, wielu z nich będzie musiało zamknąć swoje turystyczne biznesy. I mówią, że Polska powinna Suwalszczyznę promować.
– Nie możemy skupiać się tylko na promocji największych miast i atrakcji turystycznych typu Kraków, Warszawa i Trójmiasto – mówi Karol. – Wiem, że to jest tańsze i prostsze, bo te miejsca są rozpoznawalne. Jednak dlatego właśnie trzeba skupić się na innych. Białowieski Park Narodowy przebija się w niektórych materiałach promujących Polskę, ale już Wigierski Park Narodowy i miejsca na Suwalszczyźnie kompletnie nie.
"Ostatnie lata były wyjątkowo trudne"
Jednym z elementów promocji ma być realizowany obecnie przez Podlaską Regionalną Organizację Turystyczną we współpracy z partnerami z Litwy (Kowieńską Agencją Rozwoju Regionalnego oraz Litewskim Stowarzyszeniem Turystyki Wiejskiej) projekt "Kapsuła turystyczna – stworzenie oraz promocja transgranicznej polsko-litewskiej trasy turystycznej E-11". Szlak ten ma 4610 km i ciągnie się od Scheveningen w Holandii, przez Niemcy, Polskę, Litwę, Łotwę, aż do Tallina w Estonii. W województwie podlaskim zaczyna się we wsi Kłajpedka, położonej kilkanaście kilometrów na południe od trójstyku granic Polski, Litwy i Rosji, a kończy na przejściu granicznym Ogrodniki-Lazdijai. Obejmuje m.in. Wigry. E-11 należy do sieci europejskich szlaków wędrówkowych.
– Dzięki temu projektowi przesmyk suwalski może stać się jeszcze bardziej atrakcyjnym celem dla turystów, co przyczyni się do dalszego rozwoju turystyki w regionie – mówi Sławomir Kieda. – Współpraca transgraniczna w ramach tego projektu jest przykładem, jak wspólne działania mogą przynieść korzyści zarówno dla lokalnych społeczności, jak i dla całego regionu. Ostatnie lata były wyjątkowo trudne dla branży turystycznej w województwie podlaskim. Przedsiębiorcy musieli stawić czoła pandemii, kryzysowi na polsko-białoruskiej granicy, wybuchowi wojny w Ukrainie.
Oczywiście nie jest tak, że w przesmyku suwalskim ludzie pracujący w turystyce tylko narzekają. Wielu z nich mówi, że trzeba spokojnie robić swoje i by nie patrzeć na problem, ale na to, jak go rozwiązać. Część po biznesowemu stawia na rzeczy pewne, jak organizacja imprez okolicznościowych, czyli wesela w salach bankietowych.
Wielu mieszkańców podkreśla też, że Polska jest w NATO, więc nie ma się czego bać. Do kwestii przesmyku suwalskiego trzeba podchodzić z rozsądkiem. Miejscowi do znudzenia mówią o tym, że jest spokojnie, więc ja też do znudzenia o tym piszę. Tym bardziej że to, że jest spokojnie, widać gołym okiem.
Mieszkańcy wskazują też na kolejne plusy, jak rozwijająca się infrastruktura drogowa. Jakiś czas temu trudno się w ogóle było do przesmyku suwalskiego dostać — ludzie próbowali raczej jeepem i ze sporym zapasem czasowym. Dziś z Warszawy do Suwałk jedzie się trzy godziny, a jak powstanie obwodnica Łomży, będzie się jechać jeszcze krócej. W planach jest też trasa S8 Białystok-Augustów-Suwałki. Do tego dochodzą pociągi, a najbliższe lotniska – w Kownie i Wilnie – to dwie, trzy godziny jazdy samochodem.
Jedźcie!
