Mars (planeet)
Mars (symboal: .svg){kind=small}
) is de fjirde planeet fan it sinnestelsel. De planeet draait yn 1 jier en 322 dagen om de Sinne. Mei alle ynslachkraters oan de oerflakte hat Mars wol wat fan de Moanne. Dochs hat Mars ek wol in soad fan de ierde mei fulkanen, in tinne atmosfear en in noard- en súdpoal dêr't in iislaach leit. Yn omtrek is Mars likernôch de helte lytser as de ierde. De fjouwer seizoenen en de rotaasjeperioade komme wol oerien mei dy fan de ierde. Njonken de Ierde is Mars de ienige planeet yn it sinnestelsel dêr't wetter foarkomt.
Namme[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
De namme is oernaam fan de Romeinen, dêr't de planeet by lyksteld wie oan Romeinske kriichsgod Mars. De lykstelling hienen de Romeinen lykwols oernaam fan de Griken en de Babeloanjers.
Oerflak en geografy[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
It oerflak fan Mars hat sawol flakke flakten as hege bergen en djippe kleauwen. De grutste berch op Mars is de Olympus Mons, de heechste fulkaan yn it sinnestelsel, dy't sa'n 22 kilometer heech is. In oar opfallend geografysk skaaimerk is de Valles Marineris, in kleauwesysteem dat mear as 4.000 kilometer lang is en op guon plakken 7 kilometer djip is.
Mars hat ek poalkappen dy't benammen út wetter- en drûchiis (ferzen koaldiokside) bestean. Dy poalkappen kinne yn de winter útwreidzje en yn de simmer wer fuortrane.
Atmosfear[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
De atmosfear fan Mars is tige tin en bestiet benammen út koaldiokside (95,3%), mei lytse hoemannichten stikstof (2,7%) en argon (1,6%). De lege tichtheid fan de atmosfear betsjut dat it op it oerflak fan Mars folle minder druk is as op ierde, en dat wetter yn floeibere foarm net lang bestean kin. De temperatuer op Mars kin tige ferskille, mei temperatueren dy't fan -143 °C by de poalen oant 35 °C yn de tropyske gebieten yn de simmer.
Wetter en iis[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Wetter yn floeibere foarm is op it oerflak fan Mars net stabyl fanwege de lege druk en temperatueren. Der is lykwols sterk bewiis foar it bestean fan wetteriis ûnder it oerflak en by de poalkappen. Misjes lykas de Mars Odyssey en de Mars Reconnaissance Orbiter hawwe grutte hoemannichten wetteriis ûnder it oerflak ûntdutsen. Der is ek bewiis dat der yn it ferline grutte wetterstreamen wienen, wat suggerearret dat Mars eartiids in waarmer en fochtiger klimaat hie.
Moannen[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Mars hat twa lytse natuerlike satelliten, Phobos en Deimos, dy't beide yn 1877 ûntdutsen binne troch de Amerikaanske astronoom Asaph Hall. Phobos is de grutste fan de twa en hat in diameter fan sa'n 22 kilometer, wylst Deimos mar 12 kilometer yn diameter is. Beide moannen hawwe in ûnregelmjittige foarm en der wurdt tocht dat se ynfongen asteroïden binne.
Ferkenning fan Mars[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Mars is ien fan de meast ferkende planeten yn ús sinnestelsel. Sûnt de jierren 1960 hawwe ferskate romtefearten Mars besocht. Guon fan de wichtichste misjes binne:
- De Viking 1 en Viking 2 misjes yn de 1970er jierren, dy't de earste foto's fan it oerflak fan Mars namen en wichtige ynformaasje leveren oer de geologyske en klimatologyske eigenskippen fan de planeet.
- De Mars Pathfinder misje yn 1997, dy't de rover Sojourner op it oerflak fan Mars sette en tige súksesfol wie yn it ferkennen fan de omjouwing.
- De Mars Exploration Rovers, Spirit en Opportunity, dy't yn 2004 lânen en in bult gegevens sammelen oer de geology en de oanwêzigens fan wetter yn it ferline.
- De Curiosity rover, dy't sûnt 2012 aktyf is op Mars en wichtige ûntdekkingen dien hat oangeande de geskiktheid fan Mars foar mikroskopysk libben.
- De Perseverance rover, dy't yn 2021 lâne en ûnder oaren in helikopter, Ingenuity, by him hie foar ferkenning fan de omjouwing.
Mooglik libben[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
It sykjen nei libben op Mars is ien fan de driuwende krêften efter in protte Marsmisjes. Hoewol't der oant no ta gjin dúdlik bewiis fûn is foar libben op 'e reade planeet, binne der ferskate oanwizings dat de betingsten op Mars eartiids geskikt west hawwe kinne foar mikroskopysk libben. De ûntdekking fan metaan yn de marsatmosfear hat ferskate spekulaasjes oanfjurre, om't metaan troch biologyske prosessen produsearre wurde kin.
Kolonisaasje en populêre kultuer[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
De mooglike kolonisaasje fan Mars hold minsken al sûnt de earste romtemisjes yn de besnijïng. De útdagingen binne lykwols gigantysk, mei om't Mars in tige fijannige omjouwing is. De lege temperatueren, hege strielingsnivo's en it tekoart oan floeiber wetter binne grutte obstakels. Dochs binne der ferskate organisaasjes, lykas NASA en SpaceX, dy't ambisjeuze plannen hawwe om yn de kommende desennia minsklike misjes nei Mars te stjoeren.
De planeet Mars en de mooglikheid fan libben of kolonisaasje joech skriuwers, muzikanten en filmmakkers in soad ynspiraasje. In pear films dy't har op Mars ôfspylje, binne: Doom, The Martian, Species II en Total Recall.