Edukira joan

Estoniera

Wikipedia, Entziklopedia askea
Estoniera
eesti keel
Datu orokorrak
Lurralde eremuaEstonia
Hiztunak1,1 milioi
RankingaEz 100 mintzatuenen artean
OfizialtasunaEstonia, Europar Batasuna
EskualdeaIpar Europa
AraugileaEstoniera Institutua (erdi-ofiziala)
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza
uraldar hizkuntzak
Ugrofinlandiar hizkuntzak
Fino-permiar hizkuntzak
Fino-volgaitar hizkuntzak
hizkuntza fino-samiak
hizkuntza baltiar-finlandiarrak
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologiasubjektu aditza objektua, hizkuntza eranskaria, adjective-noun (en) Itzuli, hizkuntza sintetikoa, nominatibo-akusatibo hizkuntza, pro-drop language (en) Itzuli eta V2 hizkuntza
Denbora gramatikalakorainaldia eta lehenaldia
Kasu gramatikalaknominatiboa, genitiboa, partitiboa, inesiboa, ilatiboa, elatiboa, adesiboa, ablatiboa, adlatiboa, traslatiboa, terminatiboa, esiboa, abesiboa eta komitatiboa
Alfabetoalatindar alfabetoa eta Estonian Braille (en) Itzuli
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1et
ISO 639-2est
ISO 639-3est
Ethnologueest
Glottologesto1258
Wikipediaet
ASCL1601
IETFet

Estoniera (eesti keel) uraldar hizkuntza bat da. Estoniako ofiziala da eta 1,1 miloi hiztun inguru ditu. Uraldar hizkuntzen artean, finikoen azpitaldekoa da, finlandierarekin eta beste hizkuntza txikiago batzuekin batera.

  • Lehen aztarnak VIII. mendekoak dira, Cosmographia liburuan Aethicus Ister abadearen bidez ezagunak.
  • XIII. mendean, testu zehatzagoak idatzi zituzten, tartean estonierazko pasarteak. Liber Census Daniae liburuan (1219-1220) 500 leku-izen inguru jaso zituzten.
  • XVI. mendea: Kullamaa eskuizkribuan (1524-1528) lehendabiziko testu osoa agertzen da, bi otoitz barne hartzen dituena.
  • XVII. mendea: Lehen gramatikak eta hiztegiak.
  • XIX. mendea: Estonieraz idatzitako lehen gramatika (1884, Karl August Hermann). Garai hartan estoniarrak euren buruari eesti deitzen hasi ziren, maarahvas ("nekazari jendea") edo maakeel ("nekazari hizkuntza") hitzak erabili beharrean.
  • XX. mendea: Johannes Aavik-ek literatura hizkuntza aberasteari ekin zion: dialektoetatik eta finlandieratik. Johannes Voldemar Veski-k hiztegia eta gramatika landu zituen, batik bat eredu estandar batua finkatuz. 1918an lehen hiztegi arautzailea kaleratu zuten. Errusiar okupazioaren urteetan (1940-1991), hizkuntza eta nazionalismoa oso lotuta egon ziren. 1978an Jaan Krossek kaleratu zuen Keisri hull ("Tsarraren eroa"), bere liburu ezagunena. 1995eko apirilaren 1ean indarrean sartu zen Hizkuntzaren Dekretua.

Eredu batua eta dialektoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hizkuntza ez indoeuroparrak Europan

Eredu batua nagusiki iparraldeko dialektoetatik sortu zuten; hegoaldeko aldaerek (Mulgi, Tartu, Võro eta Seto), berriz, alde nabariak gordetzen dituzte.

MUSTA LIPU VALGUSES
Tule ümber on kogunend mõned.
Ridva otsas must laperdav kalts.
Ahnelt neelab mu saamatud kõned
Sügistuule käes kahisev malts.
Keegi sult suurt kirjaoskust ei nõua:
Piisab, kui seinale kritseldad “A”.
Veel plankusid lõhu, kui müüre ei jõua –
Mu vaikiva heakskiidu pälvid sa taas
Ja ikka ja jälle on lahus su soovid
Sellest, mida sa tohid ja pead.
Kui käimas on mässud ja revolutsioonid,
Siis meiegi kohal. Me tõstame pead.
Kui naine kord aeg avab meilegi süle.
Öös süttivad silmad, kus peegeldus õud.
Siis vaenlusetormid meist tuiskavad üle.
Vihaselt rõhuvad tumedad jõud.
Nüüd üheskoos hümni me laulame ööle,
Sest öö meid ju varjab ja katab ka sind.
Me laulame: “Julgesti, vennad, nüüd tööle!”
Täis piirita ohvrimeelt leegitsev rind.
Läbi riikluse ajastu lehvib see kangas,
Must nagu lõpmatu maailmaruum.
Kuni püsivad seadused, kohtud ja vanglad,
Teil pilkavalt naeratab surnupealuu.
Tõnu Trubetsky (Tony Blackplait)

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu.