Jump to content

Asya

Gikan sa Wikipedia, ang gawasnong ensiklopedya
Mapa sa kalibotan nga nagapakita sa Asya.
Asya nga kuha sa satelayt
Mapang politikal sa Asya

Ang Asya mao ang kinadak-an ug kinadaghanag tawo nga kanaypan. Sakop sa Asya ang 8.6% sa tibuok kalibotan apil ang kadagatan (o 29.4% sa yutanhong arya). Mga 60% sa mga tawo sa kalibotan nanimuyo sa Asya, (ang kalumulupyoan labaw pa sa 4 ka bilyon). Ang Asya tradisyonal nga gigamit alang sa bahin sa superkontinenteng Aprika-Eurasya nga anaa mahimutang sa sidlakan sa Kanal sa Suez, sidlakan sa Kabungtorang Ural, ug habagatan sa Kabungtorang Caucasus, Dagat Caspian ug sa Dagat Itom. Mga 2% sa populasyon nanimuyo sa amihanan ug interyor nga bahin (sama sa Siberia, Mongolia, Kazakhstan, Xinjiang, Tibet, Qinghai, Uzbekistan ug Turkmenistan); ang laing 98% anaa nanimuyo sa habagatan ug sidlakang bahin sa Asya.

Etimolohiya

[usba | usba ang wikitext]

Ang pulong nga Asia gikan sa Karaang Pinulongang Griyego nga "Ασία", unang gigamit ni Herodotus (mga 440 BK) alang sa Anatolia o, sa paghulagway sa mga Gubat Persiyano, sa Imperyong Persiyano, aron malahi sa Gresya ug Ehipto. Si Herodotus mikomento nga nahibulong siya nganong tulo ka pangalan sa babaye ang gigamit sa sa paghulagway sa usa lamang ka higanteng kayutaan (land mass) (Europa, Asia, ug Libya, gireper ang Aprika), matud niya kasagaran sa mga Griyego nagtuo nga ang Asia gikan sa asawa ni Prometheus pero ang mga Lydian miingon nga gipanganlan kini gikan kang Asias, anak nga lalaki ni Cotys diin giapod-apod ang ngalan sa tribu sa Sardis.

Mga heyograpikal nga rehiyon

[usba | usba ang wikitext]

Ang Asya usab mahimong ingnon nga usa ka subrehiyon sa Eurasia. Alang sa dugang subdibisyon ginamit kanang maong termino, tan-awa ang Habagatang Eurasia ug Tunga-tungang Eurasia.

Ang ubang nasod sa Asya milapas sa Asya mismo.

Kining mosunod nga mga rehiyon tradisyonal nga giila:

Habagatang Asya (o Subkontinente sa Indya)

[usba | usba ang wikitext]

Ang Habagatang Asya gitawag usab nga Subkontinente sa Indya. Kini naglakip ning mosunod:

Habagatang-Kasadpang Asya (o Tunga-tungang Sidlakan, Duol nga Sidlakang Asya o Kasadpang Asya)

[usba | usba ang wikitext]

Kini matawag usab sa Kasadpanong termino Tunga-tungang Sidlakan (Middle East sa Iningles), nga maoy sagad gamiton sa mga Pilipino, Uropano, ug Amerikano. Ang Tunga-tungang Sidlakan (sa ubang interpretasyon) nagpasabot sa pipila ka nasod sa Amihanang Aprika. Ang Habagatang-Kasadpang Asya mabahin pa gayod ngadto ning mga mosunod:

Habagatang-Sidlakang Asya

[usba | usba ang wikitext]

Kining maong rehiyon naglakip sa Peninsula sa Malaya, Indotsina ug ang mga pulo sa Kadagatang Indyan ug Kadagatang Pasipiko. Ang mga nasod nga anaa mahimutang niini mao kining mosunod:

Ang nasod sa Malasya gibahin ngadto sa duha tungod sa Habagatang Dagat sa Tsina busa kini may mainland ug may pulo nga mga bading.

Sidlakang Asya

[usba | usba ang wikitext]

Kining maong arya nagalakip ning mosunod:

Usahay usab ang nasod sa Mongolia ilakip sa Sidlakang Asya.

Tunga-tungang Asya

[usba | usba ang wikitext]

Walay malukpanon nga konsensus sa paggamit ning maong terminoha. Sagad ang Tunga-tungang Asya naglakip ning mga mosunod:

Ang Tunga-tungang Asya mahinungdanon tungod sa mga internasyonal nga panagbingkil sama sa mga linya sa lana, Nagorno-Karabakh, ug Chechnya, ingon man sa presensiya sa mga sundalo sa Estados Unidos ug Nagkahiusang Gingharian sa Afghanistan.


Ekonomiya

[usba | usba ang wikitext]
Ekonomiya sa Asya
Sa 2003 gawas kon lain ang nasulat
Populasyon: 4.001 bilyon (2002)
GDP (PPP): US$18.077 trillion
GDP (Currency): $8.782 trillion
GDP/capita (PPP): $4,518
GDP/capita (Currency): $2,195
Annual growth of
per capita GDP:
Income of top 10%:
Millionaires: 2.0 million (0.05%)
Unemployment
Estimated female
income
Most numbers are from the UNDP from 2002, some numbers exclude certain countries for lack of information.
Plantilya:World economy infobox footer

Mga pundok alang sa rehiyonal nga koordinasyon pang-ekonomiko:

Mga natural nga rekursos

[usba | usba ang wikitext]

Ang Asya tugob sa petrolyo ug puthaw.

  • taas nga produksiyon sa agrikultura, labaw na sa humay
  • ang ubang mga agrikultural nga produkto mao kining mosunod: trigo ug manok

Paggama og mga produkto

[usba | usba ang wikitext]

Pinansyal

[usba | usba ang wikitext]

Ang Asya may tulo ka mga sentro pinansiyal. Kini mao ang Hong Kong, Singapore ug Tokyo. THE BEST ITONG PUNTAHAN

Sayong kasaysayan

[usba | usba ang wikitext]
Mapa sa Asya, 1892.

Densidad sa populasyon

[usba | usba ang wikitext]
Country / Region Population Density
(/km2)
Area
(km2)
Population
(2002-07-01 est.)
Plantilya:MacauSAR 17,684 25 461,833
Plantilya:SIN 6,389 693 4,452,732
Plantilya:HongKongSAR 6,317 1,092 7,303,334
Flag of Maldives Maldives 1,070 300 320,165
Plantilya:BAN 1,002 144,000 133,376,684
Flag of Bahreyn Bahrain 987 665 656,397
Flag of Republic of China Republic of China (Taiwan) 627 35,980 22,548,009
Plantilya:SKO 491 98,480 48,324,000
Flag of Lebanon Lebanon 354 10,400 3,677,780
Flag of Japan Japan 336 377,835 126,974,628
Flag of Indya India 329 3,287,590 1,045,845,226
Flag of Sri Lanka Sri Lanka 298 65,610 19,576,783
Flag of Israel Israel 290 20,770 6,029,529
Flag of Philippines Philippines 282 300,000 84,525,639
Flag of Vietnam Vietnam 246 329,560 81,098,416
Plantilya:NKO 184 120,540 22,224,195
Plantilya:NEP 184 140,800 25,873,917
Flag of Pakistan Pakistan 184 803,940 147,663,429
Plantilya:PRC-mainland 134 9,596,960 1,284,303,705
Flag of Thailand Thailand 121 514,000 62,354,402
Flag of Indonesia Indonesia 121 1,919,440 231,328,092
Flag of Kuwait Kuwait 118 17,820 2,111,561
Flag of Armenya Armenia 112 29,800 3,330,099
Flag of Syria Syria 93 185,180 17,155,814
Flag of Azerbayjan Azerbaijan 90 86,600 7,798,497
Flag of Turkey Turkey 86 780,580 67,308,928
Flag of Cyprus Cyprus 83 9,250 775,927
Flag of Geyorgya Georgia 71 69,700 4,960,951
Flag of Cambodya Cambodia 71 181,040 12,775,324
Flag of Egypt Egypt 71 1,001,450 70,712,345
Flag of Qatar Qatar 69 11,437 793,341
Flag of Malaysia Malaysia 69 329,750 22,662,365
Flag of Timor-Leste Timor-Leste 63 15,007 952,618
Flag of Myanmar Myanmar 62 678,500 42,238,224
Plantilya:BRU 61 5,770 350,898
Flag of Jordan Jordan 58 92,300 5,307,470
Flag of Uzbekistan Uzbekistan 57 447,400 25,563,441
Flag of Iraq Iraq 55 437,072 24,001,816
Flag of Tajikistan Tajikistan 47 143,100 6,719,567
Plantilya:BHU 45 47,000 2,094,176
Flag of Afganistan Afghanistan 43 647,500 27,755,77�
Flag of Iran Iran 40 1,648,000 66,622,704
Flag of Yemen Yemen 35 527,970 18,701,257
Flag of Nagkahiusang Emiratong Arabo United Arab Emirates 30 82,880 2,445,989
Flag of Laos Laos 24 236,800 5,777,180
Flag of Kyrgyzstan Kyrgyzstan 24 198,500 4,822,166
Flag of Oman Oman 13 212,460 2,713,462
Flag of Arabyang Saudi Saudi Arabia 12 1,960,582 23,513,330
Flag of Turkmenistan Turkmenistan 9.6 488,100 4,688,963
Flag of Kazakhstan Kazakhstan 6.2 2,717,300 16,741,519
Flag of Rusya Russia 3.0 13,083,100 39,129,729
Flag of Mongolia Mongolia 1.7 1,565,000 2,694,432
Total 45,711,848 3,895,528,341

Relihiyon

[usba | usba ang wikitext]

Ang kinabag-an sa mga tawo sa kalibotan nga may gipraktis nga relihiyon nagpraktis og relihiyon nga nagsumikad sa Asya.

Ang mga relihiyon nga nagsugod sa Asya ug adunay mayoriya sa iyang mga sumusunod sa Asya mao kining mosunod:

Religions founded in Asia that have the majority of their contemporary adherents in other regions include:

Tan-awa usab

[usba | usba ang wikitext]

Plantilya:Komons

Mga sumpay sa gawas

[usba | usba ang wikitext]