Masz kredyt frankowy? To musisz wiedzieć po wyroku TSUE. Wyjaśniamy pięć ważnych kwestii [ANALIZA]

Otóż 13 lutego 2023 r. sędzia Kamil Gołaszewski, który kilka lat temu skierował pytania do TSUE w sprawie frankowej państwa Dziubaków, wydał wyrok w sprawie roszczenia banku o zwrot kapitału po unieważnieniu umowy, w którym przyznał, że kwota roszczenia może podlegać waloryzacji. W tej sprawie kapitał wypłacony kredytobiorcy został zwaloryzowany o inflację, która w ostatnim czasie jest wysoka. Wyrok opisywaliśmy jako pierwsi w Business Insiderze tutaj. Po wydaniu korzystnej opinii przez rzecznika generalnego TSUE w sprawie Arkadiusza Szcześniaka pojawiły się głosy, że banki zamiast wynagrodzenia będą żądać właśnie sprawiedliwej waloryzacji.

Według prawników kredytobiorców wyrok TSUE w sprawie Szcześniaka pokazuje, że nie ma mowy o żadnym dodatkowym świadczeniu, nawet waloryzacji. — TSUE powiedział wyraźnie, że bankowi nic się nie należy, żadne dodatkowe świadczenie — potwierdza radca prawny Damian Nartowski, partner w kancelarii WN Legal.

Ostrożniej podchodzi do tego druga strona sporu. Zdaniem radca prawnego Tomasza Leśko z kancelarii Kochański & Partners, wyrok daje pewne pole do interpretacji, bo użyte w nim pojęcie „rekompensaty” nie jest pojęciem występującym na gruncie polskiego prawa.— Z drugiej strony TSUE dopuszcza roszczenie banku o „zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy”, stąd powstaje niejasność, czy chodzi tylko o zwrot nominalnej wartości udostępnionego konsumentowi kapitału, czy też zwrot ten może zostać „zaktualizowany”, do czego w polskim prawie podstawę stanowiłby art. 358¹ par. 3 kodeksu cywilnego. Wreszcie zgodnie z wyrokiem TSUE, o zasadności roszczeń stron, wynikających z nieważności umowy, decyduje wyłącznie sąd krajowy — wyjaśnia mec. Leśko.

Ale nie tylko, co widać po wyrokach TSUE. Zresztą na rozpatrzenie czekają kolejne pytania sędziego Michała Maja, autora pytań w sprawie Szcześniaka. Sędzia Maj w sprawie o sygn. C-113/23 zapytał o prawo do waloryzacji roszczeń banku.

Dalsza część tekstu pod materiałem wideo

Liczy się skuteczność dyrektywy, a nie polskie przepisy

Sędzia Piotr Bednarczyk zwraca uwagę jednak na jeszcze jeden motyw z uzasadnienia.

- Najważniejsze jest podkreślenie, że w sprawach dotyczących dyrektywy nie liczy się dotychczasową wykładnia danego przepisu krajowego, ale skuteczność dyrektywy — mówi sędzia Bednarczyk.

Mec. Damian Nartowski zauważa, że według TSUE argument dotyczący stabilności rynków finansowych nie ma znaczenia w ramach wykładni dyrektywy 93/13, nie można też dopuścić, by przedsiębiorcy mogli obejść cele realizowane przez dyrektywę ze względu na zachowanie stabilności rynków finansowych, czy ich szeroko rozumianą ochronę. — Do instytucji bankowych, co jasno zaznaczył TSUE, należy bowiem organizacja działalności w sposób zgodny z prawem, w tym z tą dyrektywą, oraz – co również podkreślił TSUE – brak możliwości czerpania przez instytucje bankowe korzyści z własnego niewłaściwego zachowania. – Miejmy nadzieję, że tym samym wytyczy nowe, właściwe standardy. Szkoda tylko, że zajęło to tyle czasu oraz że to TSUE, a nie polskie sądy, „odkrył”, że zachowując się niewłaściwie, muszę ponieść konsekwencje, nawet jeżeli byłyby one surowe. Nie mogą te konsekwencje być łagodzone przez ochronę stabilności sektora finansowego, obawę przed niezadowoleniem kredytobiorców złotowych, uniknięcie ryzyka podniesienia kosztów produktów finansowych. Myślę, że nawet jeżeli dotknie nas to ostatnie, warto, żeby konsument na rynku finansowym nie musiał się obawiać, że mogą spotkać go niewłaściwe praktyki, przez które może stracić środki, często oszczędności życia – podkreśla Nartowski.

Dlatego zdaniem prawników kredytobiorców po unieważnieniu umowy przez stosowanie niedozwolonych, a więc nieuczciwych klauzul, nie należy się żadne wynagrodzenie.

Co istotne dyrektywa dotyczy wszystkich klauzul zakazanych w umowach z konsumentami, a nie tylko tych kredytowych.

Od kiedy liczone są odsetki

Prawnicy podkreślają, że TSUE wskazuje frankowiczom i bankom, od kiedy są liczone odsetki. Jeżeli kredytobiorca uznaje, że umowa jest nieważna, najpierw składa reklamację, w której wzywa bank do zwrotu środków wpłaconych w toku realizacji wadliwej umowy w wyznaczonym terminie, zwykle dwutygodniowym. Potem wnosi pozew do sądu. Gdy bank nie zwraca środków, to za każdy dzień opóźnienia przysługują ustawowe odsetki. Zgodnie art. 455 Kodeksu cywilnego, jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Powinny być więc liczone od dnia upływu terminu wskazanego w reklamacji bądź od doręczenia bankowi pozwu . Zgodnie z Kc odsetki są równe sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Obecnie ustawowe wynoszą 12,25 proc. Były niższe, gdy stopy procentowe były niższe. W grę więc wchodzą spore pieniądze.

Za sprawą Sądu Najwyższego w przypadku frankowiczów zaczęto stosować inną miarę liczenia odsetek. Sądy powszechne z uzasadnienia jednego z wyroków wywnioskowały, że odsetki liczy się dopiero od złożenia w sądzie przez kredytobiorcę oświadczenia o zapoznaniu się ze skutkami nieważności umowy, co zwykle następuje pod koniec postępowania.

Przykładowo, jeśli kredytobiorca złożył pozew przeciwko bankowi w sierpniu 2020 r. o wartości sporu 200 tys. zł, to gdyby obecnie sąd unieważnił umowę, otrzymałby 200 tys. zł plus odsetki od dnia złożenia pozwu, a tak dostaje odsetki od dnia złożenia oświadczenia, co zwykle następuje na jednej z ostatnich rozpraw. I TSUE w tej sprawie zabrał głos. — Wskazał wyraźnie, i to w sentencji wyroku, że odsetki są liczone od dnia wezwania banku do zwrotu żądanej kwoty — uważa Marcin Szymański. I tak powinny je liczyć teraz sądy. Choć tu mec. Nartowski nie ma pewności, czy wszystkie sądy będą postępować tak, jak wskazał TSUE. Co potwierdza też mec. Leśko.

Jak bowiem napisaliśmy i wskazuje mec. Leśko, specyficznie w sprawach tzw. „frankowych” istnieją różne poglądy co do daty początkowej naliczania odsetek, np. wskazuje się, że kredytobiorca mógłby naliczać bankowi odsetki dopiero od momentu pouczenia konsumenta przez sąd.

— TSUE oczywiście pisze o wezwaniu do zapłaty, ale biorąc pod uwagę dotychczasowe orzecznictwo Trybunału, kwestie związane z systemem pouczeń, powstałe w polskim sądownictwie i brak szerszego uzasadnienia w omawianym wyroku tej kwestii, obawiam się, czy z odsetkami od razu będzie łatwiej niż dotychczas — mówi Nartowski. Zwraca też uwagę na pewne zagrożenie.

Niektórzy frankowicze mogą mieć problem z odsetkami

Wiele spraw, zwłaszcza przed bogatym orzecznictwem TSUE w polskich sprawach, w pozwie domagało się niewielkich kwot, np. 10 tys. zł. To były tzw. pozwy testowe, jaskółki, które miały pokazać, czy warto iść na całość. Są też pozwy frankowiczów tylko o ustalenie nieważności, bez wezwania banku do zapłaty, a więc nie ma od czego liczyć odsetek. Z kolei banki widząc zmianę linii orzeczniczych, przygotowując się do własnego pozwu, wezwał kredytobiorcę do zwrotu pełnej kwoty, np. 200 tys. zł. TSUE zaś wskazał, że odsetki za zwłokę dla banku też są liczone od dnia wezwania. — W efekcie kredytobiorcy grożą do zapłaty wysokie odsetki — ostrzega mec. Nartowski.

I jego zdaniem osoby w takiej sytuacji powinny skorzystać z instytucji potrącenia, która pozwala, w przypadku negatywnej konfiguracji, wyeliminować zagrożenie zapłaty odsetek. Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem ich obu są pieniądze. - Z uwagi na to, że potrącenie, jego skutek przenosi nas w czasie do momentu, w którym stało się możliwe, czyli np. do momentu wynikającego z wezwania do zapłaty wysłanego przez bank, potrącenie pozwoli doprowadzić do sytuacji, w której kredytobiorca w ogóle nie popadł w opóźnienie względem banku — wyjaśnia mec. Damian Nartowski. . Taka sytuacja pojawia się w sporach kredytobiorców z bankami.

Być może w tym zakresie rozwiązaniem okaże się także zarzut nadużycia prawa względem roszczenia dotyczącego odsetek, formułowany na podstawie art. 5 Kc.

Czy sądy będą zawieszać raty

Kredytobiorca, który decyduje się pozwać bank, może też złożyć wniosek o zabezpieczenie poprzez wstrzymanie obowiązku dokonywania spłat kredytu na czas postępowania sądowego. Wnioskując o zabezpieczenie, trzeba uprawdopodobnić roszczenie. Mówiąc prostym językiem, trzeba przekonać sędziego, że są podstawy do wygranej.

Jak zauważa sędzia Bednarczyk dotychczas sądy, oddalając wniosek, mówiły: takie roszczenie nie podlega zabezpieczeniu według kodeksu postępowania cywilnego (kpc) albo: brak jest interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia według kpc.

Mimo jednoznacznie korzystnej linii orzeczniczej, w 99 proc. spraw frankowych sądy orzekają nieważność umowy, uzyskanie zabezpieczenia to ruletka. — Przykładowo w Sądzie Okręgowym w Krakowie wszystko zależy od sędziego, którego się wylosuje, a w tamtejszej apelacji jest czymś normalnym. W tej samej apelacji krakowskiej, w Sądzie Okręgowym w Kielcach, zabezpieczenia się nie uzyska, szanse są prawie zerowe. Odmiennie niż w Kielcach jest w Tarnowie – tarnowski sąd okręgowy udziela zabezpieczeń. Być może, oprócz orzeczenia TSUE, poprawa nastąpi w związku ze zmianą przepisów procedury cywilnej i rozpoznawaniem zażaleń przez sądy wyższego rzędu, tzw. zażaleń pionownych, w miejsce dotychczas funkcjonujących zażaleń poziomych — opowiada Damian Nartowski.

Tymczasem zabezpieczenie to dla frankowiczów kluczowa sprawa. Jego brak oznacza, że co miesiąc trzeba mieć pieniądze na raty, nawet, jak po pięciu latach sporu sąd uzna, że umowa była nieważna. W tej sprawie w czwartek wypowiedział się TSUE (sygn. C-287/22). Niestety, nie zajął tu jednoznacznego stanowiska. Stwierdził, że sąd nie powinien oddalić ich wniosku, gdy zastosowanie takich środków tymczasowych jest konieczne dla zapewnienia pełnej skuteczności tego orzeczenia. I to w każdej sprawie, a nie tylko z Getin Bankiem. Jeśli prawnik mówi inaczej, można go zapytać, dlaczego każdy może skorzystać z wyroku w sprawie Szcześniaka, choć zapadł w sprawie banki Millennium. Odpowiadamy, że TSUE, choć w konkretnej sprawie odnosi się do dyrektywy, a ta obejmuje wszystkich. Pojawia się pytanie, jak rozumieć skuteczność.

TSUE dał jasne wskazówki, kiedy trzeba uwzględnić zabezpieczenie

— Rzeczywiście brak jest w wyroku stanowczej dyspozycji o konieczności uwzględnienia każdego wniosku — przyznaje sędzia Bednarczyk. — Po pierwsze wskazano oczywiste sytuacje uwzględnienia wniosku, jak nadpłata albo zła sytuacja pozwanego banku. Po drugie wskazano kryteria oceny, jakim powinny podlegać sytuacje, w których złożono wniosek. Oczywiście w detalach trzeba będzie jeszcze przemyśleć cały wyrok, być może pewną pomocą będzie uchwała SN dotycząca zabezpieczenia roszczeń w takich sprawach — dodaje sędzia Bednarczyk. SN zawiesił sprawę, o której mówi sędzia do czasu wyroku TSUE, wkrótce powinniśmy poznać werdykt polskiego sądu.

W uzasadnieniu TSUE wyjaśnia, że nie ma skuteczności, gdy wyrok tylko częściowo przywróci sytuację kredytobiorcy. A tak się dzieje, gdy np. w pozwie kredytobiorca żąda tylko części kwoty, albo po wygranej będzie musiał jeszcze raz pozwać bank o raty wpłacone już po złożeniu pozwu. Zastosowanie takiego środka tymczasowego wydaje się tym bardziej konieczne, gdy konsument wypłacił bankowi kwotę wyższą od kwoty pożyczonej jeszcze przed wszczęciem postępowania. — TSUE więc wskazał, że należy uwzględniać wnioski o zabezpieczanie — uważa mec. Nartowski.

Jego zdaniem warto jak najszybciej składać takie wnioski, a można na każdym etapie postępowania. Gdy jest składany z pozwem, jest bezpłatny, gdy oddzielnie trzeba wnieść opłatę w wysokości 100 zł. Takiego wniosku nie można jednak złożyć, gdy w pozwie nie wnosiliśmy o stwierdzenie nieważności umowy lub ustalenie, że nie istnieje stosunek prawny wynikający podpisanych dokumentów. Warto przypomnieć, że przed ukształtowaniem się linii orzeczniczej większość pozwów była tylko o zwrot nadpłaty.

Trzeba też pamiętać, że od 1 lipca br. zostaną zlikwidowane tzw. zażalenia poziome na postanowienie sądu w postępowaniu zabezpieczającym. Obecnie w sprawach frankowych, jeśli sąd przyzna zabezpieczenie kredytobiorcy, to bank składa zażalenie na takie postanowienie. Jeżeli nie przyzna, to odwołuje się frankowicz. I do 1 lipca br. będzie je rozpatrywał inny sędzia, ale z tego samego wydziału. Jest to więc tzw. zażalenie poziome, rozstrzygane w tym samym wydziale. Od 1 lipca br. zażalenie będzie rozpoznawał sąd drugiej instancji. Przykładowo dla Sądu Okręgowego w Warszawie, wydziału frankowego, sądem drugiej instancji jest Sąd Apelacyjny w Warszawie.

Co z zabezpieczeniami w Getin Banku

Pytanie do TSUE dotyczyło sporu z Getin Bankiem. Sędzia Piotr Bednarczyk zadał je jeszcze jako sędzia wydziału frankowego Sądu Okręgowego w Warszawie, zanim BFG ogłosił decyzję o restrukturyzacji Getin Noble Banku. Tymczasem zgodnie z ustawą o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym w trakcie przymusowej restrukturyzacji niedopuszczalne jest wszczęcie postępowania zabezpieczającego. I teraz nie wiadomo, czy można zawieszać raty, gdy bank jest w restrukturyzacji. A sytuacja frankowiczów w Getin Banku w kontekście zbliżającej się upadłości jest trudna, o czym dokładnie napisaliśmy tutaj.

Wyroku z czwartku TSUE w ogóle się nie odniósł do ustawy o BFG, co jest zrozumiale. Jednak zdaniem radcy prawnego Tomasza Koniecznego, partnera w kancelarii Konieczny Polak Partnerzy, przepisy ustawy o BFG zakazujące wszczynania nowych postępowań zabezpieczających przeciwko Getin Noble Bank zostały w praktyce wyeliminowane w stosunku do konsumentów, którzy potrzebują ochrony przed nieuczciwymi warunkami umów. W tej sprawie jednak TSUE się też wypowie. Do TSUE wpłynęło już pytanie i czeka na rozstrzygnięcie. Zadał je też sędzia Bednarczyk.

Damian Nartowski uważa, że można liczyć, że ta kwestia zostanie rozstrzygnięta pozytywnie. — W uzasadnieniu do wyroku C 520/21 czytamy, że sądy krajowe muszą robić wszystko, uwzględniając przepisy prawa krajowego, interpretowane zgodnie z tym, co wynika z dorobku wspólnotowego, w tym zwłaszcza aktów prawa europejskiego, by zapewnić skuteczność dyrektywy 93/13 i rozstrzygać zgodnie z realizowanymi przez tę dyrektywą celami czy chronionymi wartościami. W świetle tego, że ochrona konsumenta wyprzedza troskę o stabilność systemu finansowego, być może dyrektywa 93/13 okaże się ważniejsza niż przepisy dotyczące przymusowej restrukturyzacji — wyjaśnia Nartowski. Trybunał podkreślił też, że argument dotyczący stabilności rynków finansowych nie ma znaczenia w ramach wykładni dyrektywy 93/13, która ma na celu ochronę konsumentów. Ponadto nie można dopuścić, by przedsiębiorcy mogli obejść cele dyrektywy 93/13 ze względu na zachowanie stabilności rynków finansowych.