Piszę to, doskonale rozumiejąc, jak duże kontrowersje wywołują konie w górach. Korespondentem na Podhalu jestem od kilkunastu lat. W tym czasie o koniach z Morskiego Oka napisałem pewnie już kilkaset tekstów. Były wśród nich te o zwierzętach, które padły czy tych, które ciągnąc wozy, wywróciły się ze zmęczenia lub z innych powodów. Takie przypadki są niezaprzeczalne. Niezaprzeczalny jest też fakt, że konie w górach nie mają lekko. Ciągną ciężkie wozy, a szczególnie gdy jest gorąco, stanowi to dla nich olbrzymi wysiłek.

• Rozstrzygnął się los koni nad Morskim Okiem. Nikt nie dostał tego, co chciał

Tyle tylko, że ten stan się zmienia i w ostatnich latach zwierzętom systemowo bardzo poprawiono los. Po drugie, całkowite usunięcie koni z Tatr wydaje się ewidentnym przykładem "wylania dziecka z kąpielą". Klacze i rumaki nie będą tam już ciężko pracować, ale ten, kto myśli, że zamiast tego trafią na łąkę z soczystą zieloną trawę, gdzie będą radośnie hasać do końca swoich dni, jest ignorantem i marzycielem. Bezrobotnych koni nikt nie będzie utrzymywał na darmo. Zostaną sprzedane i nie wiadomo, jaki los ich wówczas czeka. Jest duże ryzyko, że wiele trafi do rzeźni, bo wątpię by polski rynek stadnin "wchłonął" kilkaset osobników na raz. W tym wypadku nie mówimy raczej o koniach przeznaczonych do jazdy wierzchem, ale rasach służących do pracy w zaprzęgach. Dla wielu z tych zwierząt "oswobodzenie od pracy" będzie oznaczało śmierć.

Straci też region. Podhale z końmi bowiem się kojarzy. Tu góral od zawsze po siano jeździł wozem drabiniastym, pod Giewont jeździ się z Krupówek z turystami bryczką, a lokalne wesela prowadzą pytace (góralscy starości) na koniach, za którymi jadą biesiadnicy na wozach. Likwidacja końskiego transportu w Morskim Oku wywoła efekt domina i może spowodować zniknięcie wszystkich tych tradycji. Urzędnicy ministerstwa muszą o tym wiedzieć.

Tadeusz Zagoździński / PAP

Wesele góralskie. Orszak weselny. Zdjęcie zrobione w Bukowinie Tatrzańskiej w listopadzie 1984 r.

Zresztą górale już raz podobną sytuację już przeżyli.

Jak owce zniknęły z gór

Tatrzański Park Narodowy to twór całkiem młody. Park ma zaledwie 69 lat. Powstał w 1955 r. na ziemiach odebranych przez państwo góralom siłą poprzez wywłaszczenia. Do 1957 r. na wielu górskich halach oraz w dolinach cały czas trwała aktywna gospodarka rolno-pasterska. Górale kosili hale i wypasali na nich swoje owce, krowy, kozy czy nawet świnie. Owiec oczywiście było najwięcej — bo latem przebywało ich w górach nawet 22-25 tys.

PAP

Wieś w okolicach Zakopanego. Zdjęcie zrobione w 1948 r.

W latach 50. ówczesna władza kazała się góralom z Tatr wynosić. Ówczesne myślenie o ochronie przyrody kazało oddać ten teren w całości naturze. Nie minęło 20 lat i wielu pożałowało tej decyzji. Wiele pięknych tatrzańskich hal zaczęło ekspresowo zarastać. Dziś rośnie w nich las. Pomiędzy 1955 a 2020 r. hale w polskiej części Tatr zmniejszyły swoją powierzchnię o 49 proc.

To oznacza, że wiele miejsc, gdzie nasi dziadkowie podziwiali zapierające dech w piersiach widoki, dziś jest już całkowicie niedostępnych. Wiele łąk, gdzie kiedyś rosły kolorowe krokusy i żyła masa pięknych motyli, dziś już nie istnieje. Rozrost lasu okazał się czymś, co przyrodników przeraziło. Skończyła się bioróżnorodność. Okazało się, że dopóki w górach były owce, dopóty naturalnie kosiły one tamtejsze łąki i broniły dla turystów miejsc z pięknymi widokami na szczyty, a przyrodzie dawały różnorakie środowiska.

Gdy owiec zabrakło, ludzie stracili wiele klimatycznych miejsc i wcale im się to nie podobało. Turystom absolutnie nie podobało się też to, że z gór zniknęły same owce, bacowie, juhasi, a wraz z nimi oscypki. Zniknęły sielskie obrazki i pyszne smaki. W latach 70. podhalańscy pasterze jeździli ze swoimi (coraz mniejszymi stadami) na wypas w Bieszczady.

Dlatego w 1981 r. władze TPN zdecydowały, że owce w góry wracają. Rozpoczął się trwający do dziś okres "wypasu kulturowego". Tyle tylko, że teraz to przyrodnicy muszą górali o przyjście do parku prosić, a czasem nawet im do tego dopłacić. Wielu z nich absolutnie to się bowiem nie opłaca. Ostatecznie jednak owce latem w parku są ku uciesze przyrodników oraz turystów.

Longin Wawrynkiewicz / PAP

Jaworki. Rok 1985. Wypas owiec na Podhalu

Czy więc za 20-30 lat kolejne pokolenie Polaków nie stwierdzi, że wycieczka w Tatry bez możliwości przejażdżki bryczką to już nie to samo? Historia lubi się powtarzać.

Historia, tradycja i pogoń za nowymi standardami

Tradycja musi zostać tradycją. Choć wielu z nas słucha dziś rocka, popu czy hip-hopu, nikomu nie przychodzi (na szczęście) do głowy, by likwidować wszystkie zespoły folklorystyczne, choć te wykonują muzykę archaiczną. Ta dalej ma jednak swoich fanów. Wracając do koni, ich wyścigi czy gonitwy najbardziej popularne były zapewne kilkaset lat temu. Dziś mamy Formułę 1 czy motocyklowy cykl GP. Dlaczego więc na warszawskim Służewcu czy setkach innych torów na świecie dalej organizowane są końskie gonitwy?

Dlaczego na tegorocznej olimpiadzie w Paryżu będą zawody w końskich skokach przez przeszkody skoro można by zastąpić je bardziej "nowoczesnym" motocyklowym enduro? Przecież koń, który będzie miał wypadek na trasie gonitwy, zazwyczaj nigdy już nie wróci do pełnej sprawności. Co więcej, takie zwierzę biorąc udział w zawodach sportowych, jest dużo bardziej narażone na kontuzję, niż wałach czy klacz z Morskiego Oka.

Odpowiedź jest prosta. Te zawody dalej mają miejsce, bo taka jest tradycja. Może więc warto pozwolić jej trwać także w Tatrach. Dlaczego nie zostawić na szlaku do Morskiego Oka zarówno koni, jak i autobusów elektrycznych? Górali trzeba kontrolować, by nie robili koniom krzywdy w żądzy zysku. Tak, takie przypadki były. Ale były to pojedyncze incydenty. Wiem, o czym mówię, bo żyję wśród tych ludzi. Wozakom z Morskiego Oka można przypiąć wiele łatek, ale na pewno nie taką, że celowo męczyli konie.

Na szlaku do Morskiego Oka naprawdę można pogodzić wszystko. Dziś przy jego początku są zarówno stoiska z oscypkami, jak i foodtrucki z wysublimowanymi vegeburgerami. Zamiast skazywać konie i wozaków na niebyt, zróbmy więc system, który pozwoli pomieścić na szlaku obie formy transportu i pogodzić je z pieszymi. Niech to turyści sami wybiorą czy wolą konie, czy nowoczesne autobusy.

Widząc tłumy mieszczuchów, jakie co roku w wakacje czekają w tym miejscu w wielkich kolejkach na możliwość przejażdżki wozem z koniem (bo to dla wielu ludzi atrakcja sama w sobie), śmiem twierdzić, że wybór wcale nie będzie tak oczywisty, jak wydaje się działaczom walczącym o całkowite zakazanie koniom pracy w górach.