Z Marcinem Chmielewskim spotkaliśmy się trzy dni po jego wyjściu na wolność. Po prawie 26 latach spędzonych w zamknięciu. Został warunkowo zwolniony z więzienia. Jest skazany na dożywocie za zabójstwo braci Neflów w Giżycku, 11-letniego Szymona i 15-letniego Adama. Nigdy nie przyznał się do winy, a za kraty trafił mimo braku dowodów. Z analizy akt sprawy wynika, że został wrobiony w morderstwo, którego nie popełnił. Podobnie jak Krzysztof Kaczmarczyk, też z wyrokiem dożywocia, który zmarł w zeszłym roku w więzieniu.
Nie do wiary
Tego dnia pracowałem od szóstej do 14. Składałem ekspozytory. Wiedziałem, że w tym czasie w sądzie w Białymstoku ważą się moje losy. Nie robiłem sobie zbyt wielkich nadziei. Nie chciałem się rozczarować. Bardziej obstawiałem, że nakreślą jakiś plan, co do moich dalszych losów. Może dadzą pierwszą przepustkę. Marzyłem o wspólnym obiedzie z rodziną.
Kilka dni wcześniej od wychowawczyni usłyszałem: A może będzie dobrze?
Mówiłem, że to niemożliwe, że potraktują mnie jak zwykle. Jak przedmiot albo gorzej. Ale popatrzyłem na nią i powiedziałem: Gdybym jednak miał wyjść, to proszę mi obiecać, że to pani po mnie przyjdzie i odprowadzi do bramy.
Pokiwała głową.
Gdy zbliżała się 14, odruchowo oglądałem się za siebie. Błądziłem wzrokiem po hali. Tak bardzo chciałem ją zobaczyć. Ale nie było jej.
Skończyliśmy pracę. Kiedy szedłem z innymi skazanymi do wyjścia, zobaczyłem ją przy pawilonie. Zbliżała się. Spuściłem wzrok. Pomyślałem: Nie, to niemożliwe.
Ale ona wyraźnie szła w moją stronę.
Zatrzymała się przy mnie, powiedziała: Marcin, obiecałam ci coś. Wychodzisz na wolność.
Czekałem na te słowa prawie 26 lat. Z emocji zakląłem. Ścięło mnie z nóg. Usiadłem na ziemi. Zakryłem dłońmi twarz. Nie mogłem uwierzyć.
Wiedziałem, że nie żartuje. To porządna babka. Nie byłaby zdolna do tego, by zagrać mi na emocjach. By ze mnie zakpić.
Później nic już do mnie nie docierało. Byłem w szoku. Wykonywałem automatyczne ruchy. Polecenia. Byłem w celi po rzeczy. Zabrałem szczoteczkę i sztućce. Połamałem je i wyrzuciłem do kosza. To taki zwyczaj. Powiedziałem chłopakom, że wychodzę. Przynieśli mi jeszcze obiad. Byłem taki głodny, ale nie chciałem już od nich nic. Zaraz potem siedziałem w pokoju wychowawczyni. Cały zamroczony.
Odprowadziła mnie do budynku administracji. Dalej już nie mogła. Na koniec rzuciła: Powodzenia! Chyba nawet się uśmiechnęła.
Dobrze ją zapamiętam, bo nie utrudniała mi życia. A po tamtej stronie to wiele znaczy.
Pierwsze kroki
Gdy otworzyła się brama, zobaczyłem Paulinę i Bartka. Siostrę z mężem. Był też Andrzej. Kolega, z którym siedziałem. Jedna z pozytywniejszych osób, jakie poznałem.
Czekali na mnie. Mocno przytulili. Nie byłem w stanie mówić. Ścisnęło mnie w gardle. Mogłem tylko płakać. Jak oni.
Wsiadłem do samochodu. Ruszyliśmy. Zostawiłem olsztyńskie więzienie za plecami. Nareszcie. Nawet nie próbowałem się oglądać za siebie.
Pojechaliśmy na kebaba. Tylko o nim słyszałem, nigdy nie jadłem, chciałem spróbować. Nie będzie to moje ulubione danie.
Zatrzymaliśmy się też w sklepie z elektroniką. Wszędzie na ścianie wisiały płaskie telewizory. Kiedyś takich nie było. Ludzie patrzyli na mnie jak na kosmitę. Musiałem dziwnie wyglądać, gdy na wszystko robiłem wielkie oczy. Zachowywałem się jak dziki. Nie wiedziałem, na czym skupić wzrok.
Kupiłem swój pierwszy telefon. Chciałem zadzwonić do mamy. Powiedzieć, że jadę do niej.
Byłem na adrenalinie. Po drodze musieliśmy zrobić kilka przystanków. Wymiotowałem. Stres zrobił swoje. To było duże obciążenie. Dla organizmu. Dla głowy.
Przez tyle lat jeździłem jedynie samochodem, który miał zakratowane i zamalowane okna. A tutaj mogłem poprosić Bartka, żeby się zatrzymał. Mogłem otworzyć okno. Wysiąść. Wziąć głęboki oddech.
Bałem się zasnąć
W domu wyściskałem się ze wszystkimi. Z całą rodziną. Zobaczyć tyle osób w jednym miejscu to było coś. Duże przeżycie. Zaraz potem zabrałem Aśkę, starszą siostrę, i syna brata na spacer. Poszliśmy do lasu. Nie mogłem wysiedzieć w czterech ścianach. Musiałem wyjść. Zaczerpnąć powietrza.
Wieczorem nie chciałem zasnąć. Bałem się. Bałem się, że znów obudzę się w więzieniu. Tak naprawdę dopiero po trzech dniach przespałem pierwszą noc. Siostra dała mi tabletki na sen.
Gdy się obudziłem, zacząłem się zastanawiać: jak ja sobie teraz poradzę z tym wszystkim?
Popatrzyłem odruchowo na regał. Leżała tam książka ks. Jana Kaczkowskiego. "Dasz radę". To tak, jakbym dostał odpowiedź na swoje pytanie.
Trzymaj się, Krzychu!
Dzień po wyjściu odwiedziłem Ankę, siostrę Krzyśka. Wybiegła na drogę. Miała łzy w oczach. Ja też. Staliśmy wtuleni w siebie. Potem pojechaliśmy na grób Krzycha. Akurat był pogrzeb jakiegoś wojskowego. Gdy szliśmy alejką, najpierw słychać było wystrzały. Salwa honorowa. A kiedy zatrzymaliśmy się przy grobie, ktoś zaczął grać na trąbce. To było takie znamienne. Symboliczne.
Staliśmy. Powspominaliśmy Krzyśka i jego tatę, który leży obok. Jeśli po śmierci jest coś tam na górze, to pewnie jeżdżą tam teraz skodą albo passatem. Krzysiek tak chciał jeździć samochodem. To było jego wielkie marzenie. Chciał też założyć rodzinę. Wszystko mu odebrali.
Był zawsze pogodny. Mimo tego, co go spotkało. Miał rozbrajający uśmiech. Cały czas mam go przed oczami.
Później zastukałem ręką w pomnik i powiedziałem: Trzymaj się, Krzychu!
Zrobię wszystko, żeby pamięć o nim przetrwała. Zawsze mówił: "Jesteś w porządku". To samo staram się teraz powtarzać innym.
Od nowa
Wszystkiego uczę się na nowo. Czuję się, jakbym zmartwychwstał albo jakbym po 26 latach wybudził się ze śpiączki.
Szwagier zawiózł mnie pod blok rodziców. Tam się wychowałem. Tam dorastałem. Tam po mnie przyszli. Nie poznałem budynku. Tego, co jest wokół. Doszło rondo. Nie ma kiosku. Czas zrobił swoje.
W mieszkaniu rodziców jeszcze nie byłem. Widziałem je tylko na zdjęciach. Gdy stałem przed blokiem, patrzyłem w okna. Kiedy zamknąłem oczy, wróciły obrazy sprzed lat. Widziałem Paulinkę, stała w oknie, gdy zabierali mnie do aresztu. Była wtedy taka mała. Miała osiem lat.
Zrobiłem rundę po Giżycku. Część rzeczy jest taka sama. Ale wiele się zmieniło. Niektóre miejsca są nie do poznania.
Teraz widzę, jaki świat jest kolorowy. Moje życie przez wiele lat takie nie było. W więzieniu wszystko jest szare. Kolor mają jedynie nasze ubrania. Czerwona albo pomarańczowa bluza. Cała reszta to ponura szarość.
- Czytaj: Filipek żył cztery dni. Miał imię, nazwisko, ma grób. "Dla sądu moje dziecko nie było człowiekiem"
Koniec
Moje życie skończyło się 9 grudnia 1998 r., gdy po mnie przyszli. Myślałem, że to zaraz się wyjaśni i wrócę do domu.
Nic się nie wyjaśniło. Od policjanta prowadzącego śledztwo usłyszałem: Nieważne, czy to zrobiliście. I tak będziecie siedzieć. Sprawę trzeba wyciszyć. A potem jeszcze: Znam panią prokurator.
Miałem wtedy 20 lat. Zrobili ze mną, co chcieli.
Nie mam pretensji do moich rodziców, do brata i sióstr o to, że byliśmy zwykłą, szarą rodziną. Ale przez to łatwiej im było wrobić mnie w zbrodnię, której nie popełniłem. Łatwiej było zniszczyć nas wszystkich. Całą rodzinę.
Przez te wszystkie lata mogłem na nich liczyć. Czułem ich wsparcie. To dzięki nim przetrwałem. To oni dali mi siły. Choć wraz ze śmiercią Krzyśka, umarła we mnie nadzieja.
Strach
Boję się teraz większości rzeczy. Nie wiem, kto jest uwikłany w tę zbrodnię. Nie wiem, kogo mam się bać. Boję się, że znów zostanę przez kogoś, w coś wmieszany. Dlatego trzymam się z dala od wszystkich.
Nie mam lęku przed krzyżem Brunona, przed miejscem, gdzie znaleźli tych chłopców. To miejsce nie jest straszne, nie jest niczemu winne. To ludzie zgotowali ten los Adamowi i Szymonowi. Tak samo to ludzie zgotowali los, jaki spotkał mnie, Krzyśka i nasze rodziny.
Dzień świstaka
Życie w więzieniu to jest "dzień świstaka". Codziennie to samo. Ważne były tylko momenty, kiedy się dzwoniło do rodziny. Żeby usłyszeć, że w domu nic złego się nie stało, że wszyscy są zdrowi.
Bałem się, jak mama albo tata nie odbierali telefonu. A często drugi raz nie mogłem już zadzwonić. Nie było na to zgody.
Żeby zabić czas, pracowałem. Ćwiczyłem. Życie za kratami zmusza do bycia kreatywnym, bo tam nie ma nic. Są tylko skazani.
Widziałem wiele zła. I cieszyłem się każdym dniem, kiedy nie robili mi nic złego. Rany z przemocy psychicznej nigdy się nie zagoją.
Zdechniesz tu
Nie wiem, co zrobi Sąd Najwyższy. Czy wznowi postępowanie? Chciałbym. Chciałbym się kiedyś dowiedzieć, za kogo siedzieliśmy. Mam nadzieję, że prawda wyjdzie na jaw, że Krzysiek i ja odzyskamy dobre imię. Że zdejmą z nas łatkę mordercy.
Gdy byłem w więzieniu, dostałem list od Beaty Pasik. Słowa wsparcia. Nie wiedziałem, kim jest. Nie znałem jej historii. Dopiero później dowiedziałem się, że była w podobnej sytuacji. Również została skrzywdzona przez wymiar sprawiedliwości.
Ostatnio rozmawialiśmy przez telefon. Mówiła, żebym nie bał się szukać pomocy u psychologów albo terapeutów. Ale ja nie chcę się z nimi spotykać. Mam uraz. Przykre doświadczenia. W więzieniu to od nich słyszałem: Jesteś skończony. Zdechniesz tu.
Gdy moi rodzice byli chorzy, psycholodzy w więzieniu pocieszali mnie, mówiąc: Każdy musi kiedyś umrzeć.
Wiem, że ludzie są różni, ale jak mam im teraz zaufać? Może to się zmieni. Na razie nie jestem gotowy. Nie potrzebuję rozmów z psychologami, bo mam rodzinę, która mnie wspiera.
W więzieniu zdałem sobie sprawę, że jak sam sobie nie poradzę, to mi nikt nie pomoże. Przez lata robiłem wszystko, żeby nie przesiąknąć tamtym miejscem. Walczyłem z tym. Broniłem się, jak mogłem.
Jeden z wychowawców powiedział: Kiedy przestaniesz sobie radzić, to będzie twój koniec.
Z ich strony nie mogłem liczyć na żadną pomoc. Szczególnie w jednym z zakładów (nie w Olsztynie) na każdym kroku przypominali mi, za co siedzę. Tam było dosyć ciężko.
[Cisza]
Jak przyjechałem do nich, wiedzieli, kim jestem. Wystawili mi niezłą laurkę. Gdyby to trafiło na kogoś słabszego psychicznie, to różnie mogłoby się skończyć.
Spotkałem się tam z niesamowitym hejtem. Tworzyli o mnie różne historie, żeby mnie zniszczyć. Zdyskredytować w oczach innych skazanych. Robili wszystko, żebym nawet tam nie miał życia.
Poradziłem sobie, bo musiałem. Dla rodziców. Nie znieśliby, gdybym sobie coś zrobił. Gdybym nie przetrwał.
Dzięki nim jestem tu dzisiaj. Widzę mamę, widzę tatę. Za chwilę będę jadł pierogi. Wcześniej jadłem schabowego, jajecznicę. Próbowałem suszone banany. Koniec z jedzeniem soi na pięć tysięcy sposobów. Koniec z jedzeniem kaszy. Mam traumę do tych dań.
Czekam, kiedy mama zrobi mi gołąbki.
Wolność
Wie pan, jakie to jest wspaniałe uczucie, że nagle nikt pana nie pilnuje? Nikt nie mówi: Stań przy ścianie do przeszukania. Wstań na apel. Idź do wychowawcy. Jedz to albo nie zjesz wcale. Masz 10 minut na rozmowę. Koniec widzenia. Koniec spaceru.
Teraz mam wybór. Mogę jeść, co chcę. Mogę robić, co chcę. Mogę iść do lasu. Do sklepu. Słuchać śpiewu ptaków. Biegać boso po trawie. Bawić się z psem. Widzieć uśmiech dzieci mojego rodzeństwa. Słyszeć, jak wołają wujek. Popatrzeć na mamę. Zjeść obiad z tymi, których kocham. To jest niesamowite, kiedy człowiek jest wolny.
Tak bardzo mi tego brakowało.
Ludzie doceniają to, co mają, dopiero, gdy to stracą. Wiem, jak to jest. Straciłem wszystko, bo ktoś przyjechał po mnie, żeby zakończyć sprawę.
Początek
Widzę, jak wiele mnie ominęło. Ale widzę też, jak fantastycznie poradziły sobie w życiu moje siostry. Mnie się nie ułożyło, ale cieszę się ich szczęściem.
Nie chcę marudzić i narzekać. Wylewać kwasu. Wolę skupić się na tym, co jest teraz. Siedzimy. Rozmawiamy. W końcu nie przez telefon. Tylko na żywo. Bez limitu czasu.
Patrzę na otaczający nas las. Tam naprzeciwko hasają sobie kury. Nie widziałem tego przez prawie 26 lat.
Niby nic wielkiego, ale nie dla mnie.
Chcę iść do pracy. Założyć rodzinę. Poznać dziewczynę, którą pokocham z wzajemnością. Chciałbym kiedyś usłyszeć: Tato!
Tego zawsze zazdrościłem innym osadzonym i rodzeństwu. Że mają dzieci. Mam nadzieję, że spotka mnie jeszcze coś dobrego, że wszystko przede mną.
Staram się być w porządku, tak jak mnie wychowali rodzice. Zgłosiłem się już do kuratora sądowego. Wolę sam zadbać o te sprawy.
Mam 46 lat, a większość życia spędziłem za kratami. Tam każdy dzień był koszmarem. W pewnym momencie naprawdę zwątpiłem, że wyjdę.
Teraz jestem tu. Nie chcę żyć przeszłością. Chcę iść dalej. Chcę naprawdę żyć.
W kwietniu historię zbrodni w Giżycku opisaliśmy w reportażu: "Zamknięcie ust".
Kontakt z autorem: tomasz.pajaczek@redakcjaonet.pl