- Wiedza pozwala zrozumieć świat i rzeczywistość, w której funkcjonujemy, a kierując się nią podejmujemy świadome decyzje i rozwiązujemy problemy. Kluczową rolę odgrywają tu dane badawcze i dane publiczne, o których zadbaniu, m.in. w kontekście otwartego dostępu, musimy współcześnie szczególnie pamiętać – podkreśla dr Anna Budzanowska, kuratorka Tygodnia Wiedzy, związana z Uniwersytetem Śląskim, pełnomocniczka prezydenta Miasta Katowice ds. Europejskiego Miasta Nauki, a także champion konferencji ESOF 2024.

Polityka otwartości

Dr Anna Budzanowska, która jest specjalistką od doradztwa naukowego w politykach publicznych oraz problematyki rozwoju sektora szkolnictwa wyższego i nauki, koordynowała przygotowanie rządowej Polityki otwartego dostępu do danych badawczych finansowanych ze środków publicznych.

- Otwarte dane badawcze mają kluczowe znaczenie dla nauki, zwiększając widoczność i cytowalność polskich naukowców oraz wspierając krajową i międzynarodową współpracę. Dzięki przejrzystości procesu badawczego umożliwiają weryfikację wyników badań co zwiększa społeczne zaufanie do nauki. Otwarte dane są korzystne dla całego środowiska naukowego oraz podmiotów finansujących badania, zwłaszcza w kontekście bardziej efektywnego wykorzystanie środków publicznych i unikania podwójnego finansowania – wskazuje Anna Budzanowska.

Otwarcie danych to także zgoda na transparentność procesu badawczego. – To sygnał, że dołożyliśmy wszelkich starań, aby proces badawczy był rzetelny, zgodny z zasadami przyjętymi w środowisku naukowym. To zaproszenie do weryfikacji i replikacji. Jest to niezwykle ważne w ostatnich latach, kiedy obserwujemy spadek zaufania do nauki, czego wyrazem jest – z jednej strony - coraz więcej środowisk podważających badania naukowe, ale – z drugiej - coraz więcej retrakcji (wycofania – przyp.) artykułów badawczych. Pokazuje to, że kryzys dotyka zarówno społeczny wizerunek nauki, jak i wewnętrznie środowisko akademickie. Mamy nadzieję, że polityka otwartego dostępu zainicjuje proces pozytywnego wzmacniania wspólnoty badaczy, poprzez zamknięcie kanałów nieuczciwości naukowej. W konsekwencji także społeczne zaufanie do nauki jako instytucji umocni się – mówi dr hab. Agnieszka Turska-Kawa, prof. UŚ, dyrektor Instytutu Nauk Politycznych.

Nauka otwarta dla każdego

Ogólnoświatowy nurt otwartej nauki przede wszystkim zakłada otwarty dostęp do publikacji oraz danych badawczych, a także udział i współtworzenie nauki rzez obywateli. Polskie uczelnie – m.in. te z Konsorcjum Akademickiego – Katowice Miasto Nauki – wpisują się w te działania poprzez organizację szkoleń w obszarze zarządzania danymi, działań informacyjno- promocyjnych, tworzenia repozytoriów otwartych danych i publikacji, a także udział w krajowych i międzynarodowych wydarzeniach, takich jak ESOF 2024 czy WUF 2022.

Podczas Tygodnia Wiedzy, uczelnie w nim uczestniczące – Uniwersytet Śląski, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Politechnika Śląska i Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach – zidentyfikowały pola współpracy w ramach otwartej nauki.

Z kolei Miasto Katowice zaprezentowało jak w oparciu o dane oraz współpracę ze śląskimi uczelniami kształtuje i wdraża działania w obszarze „smart city”, umożliwiając tworzenie lepszych warunków życia i pracy w mieście, a przedstawiciel Muzeum Historii Katowice wyjaśnił, w jaki sposób proces digitalizacji eksponatów zabezpiecza i popularyzuje śląską historię i kulturę.

Naukowe spojrzenie na dane

Przykładem projektu badawczego w obszarze otwartych danych badawczych jest projekt pt. „Cryosphere Integrated Observatory Network on Svalbard”, skupiający 11 krajowych i zagranicznych partnerów. Jego celami są m.in. modernizacja i rozbudowa zautomatyzowanej sieci monitoringu skupionej na kriosferze Spitsbergenu, wyposażenie stacji polarnych prowadzonych przez polskie jednostki naukowe w najnowocześniejsze technologie monitorowania kriosfery, a także przesyłanie danych w czasie rzeczywistym do otwartych repozytoriów. Przedsięwzięciem (finansowanych z Funduszy Norweskich i Narodowego Centrum Nauki) kieruje dr Michał Laska z Instytutu Nauk o Ziemi na Wydziale Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego.

Innym przykładem jest projekt pt. ��Bilateral initiative aiming at Harmonisation of the Svalbard cooperation” na rzecz współpracy naukowej między Polską a Norwegią na Svalbardzie dotyczącej zrównoważonej przyszłości. Pracami 25 jednostek koordynuje dr Dariusz Ignatiuk, również z Instytutu Nauk o Ziemi na Wydziale Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego. Działania z zakresu FAIR data i otwartej nauki są jednym z czterech głównych obszarów tego projektu, a przedsięwzięcie jest finansowane z Funduszy Norweskich i Narodowego Centrum Nauki.

Z kolei w obszarze nauk społecznych zagadnieniem polityki otwartej nauki zajmuje się mgr Natalia Galica, której badanie doktorskie jest poświęcone transformacji polskiej nauki w naukę otwartą. Ponadto, w ramach działań Europejskiego Miasta Nauki Katowice 2024, prowadzi badania poświęcone zaufaniu do nauki i badaczy.

Data stewardzi i trenerzy od zarządzania danymi

Uniwersytet Śląski intensywnie rozwija działania w obszarze otwartej nauki, co zostało wyróżnione w czasie European Open Science Cloud Festival 2023. Uczelnia realizuje pionierski Program Data Steward na UŚ, w ramach którego zatrudnia grono specjalistów od zarządzania danymi w kraju, którzy z kolei „wyrastają” z pierwszego w Polsce programu szkoleniowego pt. „Data Steward – zarządzanie danymi badawczymi”. Jego absolwenci mają wiedzę na temat m.in. zarządzania danymi badawczymi, metod i technik pozyskiwania danych pierwotnych i wtórnych, tworzenia metadanych czy kontroli jakości danych. Uczestników programu zrzesza organizacja Data Steward School (VISNEA).

Praktykami otwartej nauki i absolwentami Data Steward School są Natalia Galica i dr Maciej Bisaga. Dr Maciej Bisaga pełni funkcję koordynatora otwartego dostępu na UŚ i specjalisty w ramach europejskiego konsorcjum T4EU, a Natalia Galica współpracuje z Narodowym Centrum Nauki i jest zaangażowana w prace zespołu ministra nauki ds. polityki otwartych danych badawczych. Oboje są zaangażowani w rozwój profesji data stewardów, a więc specjalistów zarządzających danymi, wspierających naukowców na każdym etapie procesu badawczego.

==

Pełny program Tygodnia Wiedzy na stronie.