Globalna zima, śmierć słońca, fałszywa próżnia... Dziewięć scenariuszy końca świata

Samo w sobie każde z tych zdarzeń będzie niszczycielskie, ale najgorszą konsekwencją byłoby jednak uwolnienie do atmosfery ogromnych ilości pyłu, które przesłoniłyby Słońce. W efekcie w tarapatach znalazłyby się organizmy, które polegają na świetle naszej gwiazdy do życia — a wraz z nimi wszystkie inne, które polegają na tych pierwszych w swojej codziennej diecie. Nasza planeta już to przerabiała 65 mln lat temu, kiedy wymarły dinozaury.

Skala zniszczeń na Ziemi zależałaby oczywiście od siły samego zdarzenia. Niewielka asteroida (mniej niż kilometr średnicy) narobiłaby szkód, ale nie stanowiłaby zagrożenia dla samej ludzkości. Większa mogłaby skutecznie przetrzebić ludzką populację, ale nie zakończyłaby życia na planecie. Mikroby są w stanie przetrwać nawet w ekstremalnych warunkach.

Wobec tych scenariuszy nie jesteśmy jednak kompletnie bezbronni. NASA i inne agencje kosmiczne bezustannie obserwują nocne niebo w poszukiwaniu kosmicznych skał pędzących ku Ziemi. Sieć obserwatoriów sejsmologicznych oplata całą planetę, więc nadzieja jest taka, że wybuch superwulkanu udałoby się przewidzieć z odpowiednim wyprzedzeniem. A co do wojny atomowej... no cóż. W 2020 r. zegar zagłady — graficzną reprezentację tego, jak blisko jest koniec ludzkości — przestawiono po raz pierwszy w historii na 100 sekund przed północą.

Na razie pozostaje w tej pozycji.

• Prawdopodobieństwo: W stosunku do innych opcji na liście — wysokie 
• Co możemy zrobić: Jeśli przeżyjemy, możemy próbować usunąć pyły z atmosfery za pomocą geoinżynierii. Czegoś takiego nikt jeszcze nie próbował 
• Co ja mogę zrobić: Niewiele. Żaden preppers nie jest w stanie zgromadzić tylu puszek, żeby przetrwać taką zimę 

2. Nowa pandemia

"Ledwo przestali straszyć koronawirusem, a już straszą kolejnym? Dajcie mi spokój!". Tak, wszyscy są zmęczeni pandemią, ale samym oburzeniem wojny z żadnym patogenem jeszcze nikt nie wygrał.

SARS-CoV-2 przypomniał nam, jak realnym zagrożeniem jest pojawienie się wirusa, który błyskawicznie rozprzestrzeni się po całej planecie. Zakazy lotów, zamykanie granic, lockdowny miast (i państw) — nic nie było w stanie powstrzymać marszu koronawirusa. Po ponad dwóch latach łatwo zapomnieć, że mieliśmy szczęście: koronawirus nie wywoływał tylu zgonów, co jego bliscy kuzyni, SARS i MERS.

Następnym razem może być gorzej. Tym bardziej że w mikroświecie nie brakuje chętnych, żeby nas wykończyć. W kolejce stoją już bakterie oporne na różne klasy antybiotyków. Być może w niedostępnych obszarach Ziemi (wieczna zmarzlina, lodowce) kryją się patogeny, które bardzo chętnie obiorą nas za swój następny cel.

• Prawdopodobieństwo: Wysokie 
• Co możemy zrobić: Inwestować w monitoring takich zagrożeń. Zwiększyć finansowanie badań nad alternatywami dla antybiotyków, oporność, na które jest sygnalizowanym od lat problemem
• Co ja mogę zrobić: Nosić maseczkę i szczepić się. Serio

3. Szara maź

Pewny jest fakt, że w przyszłości będzie towarzyszyło nam więcej robotów. I mówimy nie tylko o dużych maszynach, ale też mikroskopijnych — być może nawet takich, które same będą potrafiły się kopiować. Scenariusz, w którym proces ten wyrywa się spod kontroli, nazywa się "szarą mazią" (z ang. grey goo). Niewielkie maszyny (albo sztuczne mikroorganizmy) powielając się w nieskończoność, zniszczą wszystko na swojej drodze, przemieniając otoczenie w szarą maź właśnie.

Nie jest to bardzo różne od mechanizmu, jaki Kurt Vonnegut opisał w "Kociej kołysce", gdzie podobną właściwość ma tzw. lód-9. Każda woda, jaka się z nim zetknie, od razu się w niego zamienia – oczywiste zagrożenie dla organizmów, które składają się w 70 proc. z tego związku. Podobny motyw wykorzystuje południowokoreański serial "The Silent Sea".

• Prawdopodobieństwo: Niewielkie
• Co możemy zrobić: To, co w przypadku każdej nowej technologii — postarać się jak najlepiej zrozumieć jej konsekwencje
• Co ja mogę zrobić: Nie bać się techniki. Luddyzm nie jest odpowiedzią na takie zagrożenia

4. Bunt maszyn

"Terminator". "Matrix". "Battlestar Galactica". "Star Trek". "Diuna". "Westworld". Lista fantastycznonaukowych klasyków, w których maszyny obracają się przeciw swoim twórcom, jest bardzo długa. Czyli jesteśmy świadomi zagrożenia. Pytanie brzmi – czy wiemy, jak sobie z nim poradzić?

Pisarz Asimov uważał, że w związku z tym ryzykiem maszyny należy wyposażyć w odpowiedni "kompas moralny", który zabroni im targać się na ludzkie życie. Jak jednak wskazuje kultura, zakazy mogą być interpretowane w różny sposób. W filmie "Ja, robot" nakaz ochrony ludzkości jest interpretowany przez sztuczną inteligencję jako mandat do tego, żeby zamienić Ziemię w autorytarny obóz. Komputer po prostu dochodzi do wniosku, że ludzie sami dla siebie stanowią zagrożenie — postanawia więc poddać nas całkowitej kontroli.

Etyka sztucznej inteligencji od kilkunastu lat jest odrębną dziedziną badawczą. Już dzisiaj wiemy, że algorytmy mogą uczyć się uprzedzeń, którymi karmi je internet. Jak we właściwy sposób implementować moralność w oprogramowaniu to coś, czego dopiero si�� uczymy. Nie będzie to proste, biorąc pod uwagę, że na pewno powstaną maszyny do zabijania wyposażone w pewną autonomię, co będzie widziane jako sposób na poprawę ich efektywności.

• Prawdopodobieństwo: Umiarkowane
• Co możemy zrobić: Mieć się na baczności. Dokładnie katalogować, jak są wykorzystywane maszyny wyposażone w sztuczną inteligencję
• Co ja mogę zrobić: Bądź uprzejmy dla Alexy oraz innych cyfrowych asystentów. Nie rzucaj mięsem w automatyczny odkurzacz, jeśli przegapi jakiś papierek 

5. Inwazja obcych

Jeden z ulubionych tropów nurtu fantastycznonaukowego jest oparty na konstatacji: jeśli nie jesteśmy sami we Wszechświecie, to dlaczego inni mieszkańcy mieliby mieć wobec nas przyjazne zamiary?

W przeciwieństwie do historii, jakie sprzedaje nam Hollywood ("Dzień Niepodległości", "Mars atakuje"), nasza przebiegłość nie wystarczy do pokonania obcych. Jeśli przylecieli na Ziemię ze swojej planety, to znaczy, że dysponują technologią niewyobrażalnie bardziej zaawansowaną od naszej. Są w stanie manipulować olbrzymimi porcjami energii i wykorzystywać je także w niszczycielski sposób. Za pomocą czego mielibyśmy do nich skutecznie strzelać — armatohaubic Krab?

Oczywiście możliwy jest też odwrotny scenariusz — że wraz z rozwojem technologicznym każdy świadomy gatunek zaczyna rozumieć, jak rzadkie we Wszechświecie (a w związku z tym, jak cenne) jest świadome życie. W takim wypadku może otrzymalibyśmy zaproszenie do kosmicznej społeczności — jak w "Pierwszym kontakcie" czy nawet "Star Treku". Tak naprawdę możliwe są oba scenariusze.

Oczywiście, jak poucza nasz wielki Stanisław Lem, taki kontakt może w ogóle nie być możliwy, o czym pisał m.in. w "Solarisie" czy "Głosie Pana".

• Prawdopodobieństwo: Biorąc pod uwagę, jak na razie idzie nam poszukiwanie śladów życia w kosmosie — znikome
• Co możemy zrobić: Przy obecnym stopniu zaawansowania technologicznego chyba tylko powołać biuro ds. badań nad UFO, tak jak zrobili to Amerykanie
• Co ja mogę zrobić: Przyjąć, że pierwszy kontakt nie będzie wyglądał jak w "E.T."

6. Rozbłysk gamma

Promieniowanie gamma to forma promieniowania elektromagnetycznego (do którego zaliczamy też fale radiowe, mikrofale, światło widzialne itd.). Różnica jest taka, że promienie gamma niosą ze sobą bardzo dużo energii, podczas gdy inne formy promieniowania elektromagnetycznego – mniej.

Promienie gamma wytwarza wiele naturalnych procesów. Problem polega na tym, że część z nich — jak rozbłyski właśnie — jest na tyle silna, że powstałe promieniowanie może coś uszkodzić, np. planetę. Ziemia nie doznałaby w wyniku takiego zdarzenia uszczerbku (w sensie nie odpadłby kawałek), ale rozbłysk gamma wycelowany prosto w naszą planetę mógłby znacząco osłabić warstwę ozonową. Ta z kolei chroni nas przed szkodliwym promieniowaniem ultrafioletowym naszej własnej gwiazdy. Gdyby jej zabrakło, życie na Ziemi zostałoby mocno przetrzebione.

Podobny efekt miałby wybuch supernowej — czyli gwiazdy kończącej swoje życie w bardzo widowiskowy sposób — w pobliżu Ziemi.

• Prawdopodobieństwo: Znikome; takie rozbłyski nie są częste i większość z nich ma swoją genezę w bardzo odległym kosmosie
• Co możemy zrobić: Jeśli idzie o rozbłyski gamma — nic. Gwiazdy w naszej okolicy, które mogą wybuchnąć monitorujemy
• Co ja mogę zrobić: Dalej podziwiać nocne niebo. Kosmos jest przepiękny — chce nas zabić tylko czasem

7. Śmierć Słońca

Wszystkie gwiazdy umierają. Niektóre błyszczą przez kilkaset milionów lat; inne świecą przez miliardy. Nasze Słońce należy do tej drugiej kategorii. Obecnie jest gwiazdą w średnim wieku. To znaczy, że ma przed sobą jeszcze jakieś 4-5 mld lat życia.

To nie znaczy jednak, że czeka nas 4-5 mld lat pięknych wschodów i zachodów Słońca takich, jak znamy je dzisiaj. Na długo, zanim nasza gwiazda zakończy swój żywot, zacznie puchnąć, aż osiągnie formę czerwonego giganta. To oznacza, że na Ziemię będzie docierało znacznie więcej światła słonecznego, co w konsekwencji sprawi, że nasza planeta przestanie być zdatna do życia.

Kiedy Słońce będzie puchło, pochłonie Merkurego i Wenus – astronomowie nie mają jednak pewności, czy Ziemia podzieli ich los.

• Prawdopodobieństwo: 100 proc.
• Co możemy zrobić: Ewakuować się. Ale raczej nieco dalej niż ukochany przez Elona Muska Mars
• Co ja mogę zrobić: Wspierać finansowanie programów kosmicznych. Im prędzej opuścimy naszą skałę, tym bezpieczniejsi jesteśmy

8. Czarna dziura

Wbrew temu, co sugeruje film "Interstellar" (Uwaga! Spoiler!), czarne dziury nie służą do tego, żeby zrzucać z półek książki u swojej córki w biurze. To obiekty ekstremalne o sile przyciągania tak wielkiej, że nie może uciec im nawet światło (stąd przymiotnik "czarne" w nazwie).

Na szczęście bardzo masywne czarne dziury jak Gargantua z filmu Christophera Nolana nie fruwają swobodnie po Wszechświecie, tylko siedzą w centrach galaktyk. Ryzyko, że takowa przeleci przez Układ Słoneczny i porwie nas ze sobą, jest więc zerowe. A jak wyglądałoby spotkanie naszej planety z malutką przedstawicielką tego gatunku?

Jak się okazuje, stałoby się niewiele. Gdyby przez Ziemię przeleciała czarna dziura o masie asteroidy, wchłonęłaby zaledwie kilka tysięcy ton materiału głównie z wnętrza planety – to niewiele, biorąc pod uwagę masę Ziemi. Na pewno byśmy to zauważyli, bo podczas wejścia w atmosferę bardzo jasno by świeciła, a jej przelot przez wnętrze planety odnotowałyby wszystkie sejsmografy na planecie (byłby to ekwiwalent trzęsienia Ziemi o sile 4 stopni w skali Richtera).

• Prawdopodobieństwo: Znikome
• Co możemy zrobić: Udoskonalić monitoring kosmicznych zagrożeń, uwzględniając obserwatoria poza Ziemią. To jednak projekt na dziesiątki lat
• Co ja mogę zrobić: Gdyby maleńka czarna dziura jednak miała się pojawić — nie stać na jej drodze. To mogłoby się nie skończyć dobrze

9. Fałszywa próżnia

Najgorsze zostawiliśmy na koniec. Popularny wideobloger "Kurzgesacht" nazwał ten scenariusz "wbudowanym we Wszechświat przyciskiem autodestrukcji".

W największym skrócie ten scenariusz zakłada, że gdzieś w kosmosie powstanie bańka, która zacznie się rozszerzać, niszcząc wszystko na swojej drodze. Wewnątrz bańki będzie obowiązywać inna fizyka niż na zewnątrz — stąd jej niszczycielska moc.

Ten scenariusz jest możliwy pod warunkiem, że kwantowe pole, które wypełnia całą przestrzeń, nie znajduje się w "stanie metastabilnym", tzn. takim, który po odpowiednim "kopniaku" staje się stabilny — tak jak długopis może stać na stole, ale wystarczy nieco szarpnąć, a upadnie na dłuższy bok. Przeskok z metastabilnego do stabilnego stanu w jednym punkcie wywołałby falę uderzeniową takich zmian dookoła — stąd proces wyglądałby jak mknąca przez przestrzeń bańka.

Najgorsze w tym scenariuszu jest to, że nawet byśmy tej zmiany nie zauważyli. Bańka rozszerzałaby się bowiem z prędkością światła. To znaczy, że nie mielibyśmy nawet jak zaobserwować tego zjawiska, bo podróżowałoby przez kosmos dokładnie tak szybko, jak informacja o nim.

• Prawdopodobieństwo: Fizycy starają się wyliczyć, czy nasz Wszechświat jest w takim metastabilnym stanie. Optymiści mówią, że skoro istnieje ponad 13 mld lat i nic się nie stało, to nie ma powodów do obaw. Pesymiści są zdania, że to tylko przybliża nas do tragedii
• Co możemy zrobić: Kształcić więcej ludzi w naukach ścisłych, żeby pomogli nam zrozumieć to zjawisko
• Co ja mogę zrobić: Jeśli twoja pociecha chce być tiktokerem, to prawdopodobnie już niewiele