Jeden z największych skandali w polskim Kościele. Tomasz Terlikowski: to złamało arcybiskupa Jędraszewskiego

Raz poszedł na spotkanie z papieżem Wojtyłą, który zwrócił na to uwagę. Następnego dnia ksiądz Marek poszedł do fryzjera i je ściął. To jest ten systemowy konformizm.

Marek Jędraszewski jest posłuszny, ale przy tym jest też inteligentny. Niestety, całą swoją inteligencję oddaje w służbie systemowi. Nauczył się, że nie może mówić tego, co naprawdę myśli. Poza tym mocno została mu wpojona bardzo prosta zasada: służba systemowi jest de facto służbą Bogu.

"To złamało abp. Jędraszewskiego"

Ale pisze pan o nim jednak jak o intelektualiście ze skazą.

Tak, ponieważ w momencie próby, która polegała na pytaniu, czy opowie się po stronie, mówiąc językiem mistrza Jędraszewskiego – francuskiego filozofa Emmanuela Levinasa, "twarzy innego", czy po stronie systemu, on wybrał odrzucenie skrzywdzonego człowieka i opowiedzenie się za instytucją.

Mówi pan teraz o jednym z największych skandali w polskim Kościele, czyli aferze wywołanej przez skompromitowanego abp. Juliusza Paetza. Przypomnijmy, że Paetz był wielką postacią, współpracownikiem trzech papieży, który okazał się seksualnym drapieżcą.

Ta sytuacja, gdy w Polsce wybucha skandal wywołany przez abp. Paetza, jest niewątpliwie momentem wielkiej próby dla bp. Jędraszewskiego. Ci dwaj panowie poznali się jeszcze w latach 70. w Rzymie. Wówczas abp Paetz, jako prałat antykamery papieża Pawła VI, był najważniejszym Polakiem w Watykanie.

• Kasia jest córką księdza. Opowiada, jak wyglądało ich ostatnie spotkanie

Szybko z ks. Jędraszewskim złapali bardzo dobry i bliski kontakt. Spotykali się razem, razem podróżowali.

Nawet razem mieli urządzać sobie wycieczki nad morze.

To prawda, choć trzeba zaznaczyć, że to wszystko odbywało się w relacji mistrz —nauczyciel, a nie w relacji romantycznej.

Myśli pan, że ks. Jędraszewski nie wiedział wtedy o homoseksualnych zapędach swojego mistrza?

Jestem w stanie uwierzyć w to, że nie wiedział. O ile nie wierzę, że wiedzy na ten temat nie mieli wyżsi urzędnicy kurialni, również ci z Polski, o tyle Jędraszewski był wówczas zwykłym studentem. Mógł jeszcze nie mieć takich informacji.

O tym też mówił ks. prof. Tomasz Więcławski. Jako młody ksiądz był kolejnym rocznikiem, który po Jędraszewskim wyleciał z Poznania do Rzymu na studia. Profesor twierdzi, że nie miał pojęcia o preferencjach Paetza, że to nie była wiedza powszechna.

Zwróćmy też uwagę, w jaki sposób w 1996 r. Jędraszewski wita Paetza, gdy ten zostaje metropolitą poznańskim. W "Przewodniku Katolickim" pisze na jego cześć powitalny pean, wspominając ich "włoską przygodę".

• ZOBACZ: Polacy coraz częściej unieważniają małżeństwa. Kościelny adwokat zdradza powody

Jest jeszcze jedna symptomatyczna historia, która pojawia się w tym tekście. Jędraszewski przypomniał anegdotę, że Juliusz Paetz zawsze mu mówił, że Rzym po włosku to Roma, a czytane od tyłu: amor, czyli miłość.

Dokładnie te same słowa Paetz po latach mówił do poznańskich kleryków, gdy przywoził im w prezencie czerwone majtki z napisem "Roma". To był jego stały motyw uwodzenia, a w zasadzie przekraczania kolejnych granic.

To jeszcze nie jest żaden dowód, ale pokazuje, że Paetz i Jędraszewski byli bardzo blisko.

Tym bardziej że młody ksiądz jest pierwszą osobą, którą arcybiskup wskazuje na nowego biskupa pomocniczego w Poznaniu. Moi rozmówcy nie mają wątpliwości, że swoją karierę zawdzięcza właśnie Paetzowi.

Ale nie jest tak, że Jędraszewski jest ślepy na doniesienia o tym, że Paetz molestuje kleryków.

Trzeba mu oddać, że gdy tylko ks. Tomasz Więcławski i ks. Tadeusz Karkosz przekazują mu taką informację, to nie bagatelizuje, tylko jedzie z tym do nuncjusza apostolskiego abp. Józefa Kowalczyka. Mimo swojej przyjaźni uważa, że trzeba to zgłosić.

A później żałuje.

Nie wiemy, jak wyglądało spotkanie bp. Jędraszewskiego z nuncjuszem Kowalczykiem, ale z relacji z trzeciej ręki wynika, że otrzymał ostrą reprymendę, że występuje przeciwko swojemu zwierzchnikowi.

• Oburzenie w sprawie rezydencji arcybiskupa Jędraszewskiego. "Skandaliczne informacje"

Ma nawet usłyszeć, że papież Jan Paweł II nie chce, żeby się tą sprawą zajmować. Więc wraca z podkulonym ogonem i się zmienia.

Został "złamany"?

Absolutnie. Moja interpretacja jest taka: młody, gorliwie wierzący ksiądz, zafascynowany filozofią Levinasa, mógł usłyszeć o twarzy drugiego i o tym, że ona woła: "nie krzywdź mnie", używając znowu języka tego wybitnego myśliciela, można mówić, ale tylko na sali wykładowej.

Natomiast jeśli chodzi o interes Kościoła jako instytucji, Levinas ma zostać odłożony na półkę, bo tu postępujemy zgodnie z zasadą omerty.

Czyli mafijną zasadą lojalności wobec instytucji i członków naszej grupy.

Dlatego Jędraszewski wraca do Poznania i zmienia swoje poglądy o 180 stopni. Ale, moim zdaniem, jest zbyt inteligentny, by nie wiedzieć, że dał się złamać. Właśnie dlatego już nigdy później publicznie nie wraca do tamtej sprawy i nie tłumaczy, jaką odegrał w niej rolę.

A jego rola była zasadnicza.

Całkowicie stanął w obronie Paetza. Zaczął zbierać wśród poznańskich księży podpisy w obronie biskupa, łamiąc ich kręgosłupy moralne i przymuszając do poparcia dla seksualnego drapieżnika. Mówił do nich: "podpiszcie dla dobra Kościoła".

• Orgia na plebanii w Dąbrowie G. Kard. Ryś nie kryje oburzenia. "Tak dalej nie można"

Wydaje się, że później tego żałował albo przynajmniej próbował to ukryć, bo starannie gumkował arcybiskupa ze swojego życiorysu, a także nie zapraszał go na żadne uroczystości. A przecież byli biskupi, którzy go zapraszali.

Czy ta afera wpłynęła na dalszą karierę abp. Jędraszewskiego?

Zdecydowanie. Ten moment "złamania" jest kluczowym momentem. Jego rola, choć początkowo była pozytywna, finalnie jest tragiczna. Myślę, że dzięki tej sytuacji arcybiskup zrozumiał coś jeszcze.

Co takiego?

Że system wymaga od niego całkowitego posłuszeństwa. Właśnie dlatego podkreślam, że jego nie da się zrozumieć bez rozumienia kościelnego systemu. On jest jego dzieckiem. W nim zakorzeniona jest ta najgłębsza rysa na jego życiorysie.

To mógł być największy skandal w polskim Kościele. Terlikowski: Jan Paweł II za to odpowiada

Dlaczego afera Juliusza Paetza nigdy nie została wyjaśniona przez kościelne instytucje?

Ponieważ dotyka najważniejszych graczy polskiego Kościoła, w tym abp. Kowalczyka, Michalika czy Gocłowskiego. Dotyka także najbliższych współpracowników papieża Jana Pawła II, w tym kard. Dziwisza, który miał powiedzieć ks. Więcławskiemu przed kolacją z papieżem, by o sprawie poznańskiej w ogóle nie wspominać.

Ta afera dotyka też takie autorytety polskiego Kościoła, jak były metropolita krakowski kard. Franciszek Macharski.

Który z kolei miał stwierdzić, że "mieliśmy nadzieję, że jak przeniesiemy Paetza z Łomży do Poznania, to tamtejsi księża na to nie pozwolą".

• Struktura zła w diecezji sosnowieckiej. "To nie jest Sodoma i Gomora. To Armagedon"

Przecież to wprost oznacza, że najważniejsi hierarchowie polskiego Kościoła doskonale wiedzieli, że Paetz molestuje i niszczy ludzi, tolerowali to i przenosząc go, narażali innych na kolejne krzywdy. To bardzo wiele mówi o poziomie naszych pasterzy, nawet tych wybitnych pasterzy.

Klasyczny mechanizm przenoszenia drapieżnika seksualnego z jednej parafii do drugiej, w tym przypadku z jednej diecezji do drugiej. Czy takie rozwiązanie to była wówczas stała praktyka w Kościele?

Tak, to klasyczny przypadek zamiatania takich spraw pod dywan. Sprawa Paetza stawia też fundamentalne pytanie o to, co na temat jego nadużyć wiedział i jak reagował Jan Paweł II.

Inna tego typu sprawa to przypadek austriackiego kard. Hansa Hermanna Groera. Watykan otrzymał informacje od kilku austriackich biskupów, że Groer może być pedofilem. Co prawda został zdymisjonowany, ale też nigdy tej sprawy nie zbadano i nie potwierdzono jego winy, choć ta wina jest bezsporna. Taki wtedy był model działania w Kościele.

Tylko że na czele tego Kościoła stał wówczas Polak – Jan Paweł II. Czy pańskim zdaniem Karol Wojtyła tuszował sprawę abp. Paetza?

Trzeba jasno powiedzieć, że papież odpowiada osobiście za to, że abp Paetz został przeniesiony najpierw z Watykanu do Łomży, a później z Łomży do Poznania. To są jego decyzje. Jeśli natomiast zakładamy, że ktoś mu te decyzje zaproponował, a on nie wiedział o przestępczej działalności Paetza, to wtedy odpowiada za brak wiedzy.

• Został ministrantem, by służyć Bogu. Ksiądz namówił go na samobójstwo

Na pewno trzeba tutaj uwzględnić model wychowania samego Jana Pawła II i jego osobistą historię. On również jest produktem systemu, w którym dobro instytucji jest stawiane bardzo wysoko i w którym brudy pierze się we własnym domu. Myślę też, że papież miał takie przekonanie, że jeśli ktoś obiecał, że się poprawi, to on mu wierzył. Czy to jest naiwność, która może być dramatyczna dla ofiar? Tak. Czy ona jest wyjątkowa dla tamtego okresu? Nie.

Jest jeszcze jedna rzecz: absolutnie nieszczęśliwa ręka Jana Pawła II do swoich najbliższych współpracowników. W momencie, gdy Paetz nagle składa rezygnację ze stanowiska metropolity poznańskiego, papież był już naprawdę chory. Jednak ostatecznie nie możemy zakładać takiego myślenia, że był dobry car, a źli bojarzy.

Z tego, co pan mówi, afera abp. Paetza obciąża w pewnym stopniu również Jana Pawła II. Może właśnie dlatego nikt nie chce jej wyjaśnić, bo na końcu okazałoby się, że rola polskiego papieża w kryciu tych przestępstw byłaby nie do obrony?

Z pewnością dziś wiemy, że gdy ta afera wypłynęła, papież przeniósł Paetza na emeryturę, ale nigdy nie przyznał, że jest winny. Dopiero kilka lat temu potwierdzenie jego winy padło z ust obecnego metropolity poznańskiego abp. Stanisława Gądeckiego, gdy pojawił się problem pochówku Paetza w katedrze.

Niestety dziś jakiekolwiek pytania w tej sprawie są traktowane jako zamach na Jana Pawła II. To jest jednak sprawa, która powinna doczekać się wyjaśnienia. Uważam, że powinno powstać coś na wzór komisji i raportu, jak w sprawie amerykańskiego kardynała McCarricka, który też został oskarżony o bardzo poważne przestępstwa.

Taka komisja kiedyś powstanie?

Nie sądzę. Z perspektywy Watykanu Polska jest za daleko, po prostu nie ma specjalnego znaczenia. Znaczenie ma amerykański Kościół, ponieważ to ciągle gigantyczna liczba wiernych i gigantyczne wpływy. Widać wyraźnie, że papież Franciszek się nami po prostu nie interesuje.

• Objął diecezję po szeregu skandali. Biskup Ważny dla Onetu (cz. 2): nie jestem Don Kichotem ani szaleńcem

Pamiętajmy też, że pytanie o abp. Paetza to nie tylko pytanie o stan wiedzy Jana Pawła II, ale także innego błogosławionego – papieża Pawła VI. Jak wiadomo, w jego najbliższym otoczeniu było wiele osób oskarżonych później o różne nadużycia. Zauważmy przy okazji, że Franciszek o Pawle VI mówi tylko dobrze.

Gdyby naprawdę chcieć zbadać sprawę Paetza, to należałoby prześwietlić całe otoczenie polskiego papieża, łącznie z kard. Dziwiszem, kard. Sodano, kard. Trujillo. Obawiam się, że uczciwe prześwietlenie afery abp. Paetza i całego dworu Jana Pawła II byłoby dla Watykanu katastrofą. Nie sądzę, by ktokolwiek po tym poważnie traktował kościelne nauczanie w sprawie homoseksualizmu.

Po tej aferze bp Jędraszewski staje się coraz bardziej zamknięty i konserwatywny w swoich poglądach. Jak pan pisze, katolicyzm zaczyna postrzegać w kategoriach własnych mitów. I tak jest w zasadzie do dziś.

Po pierwsze, stał się rycerzem instytucji, to ona jest dla niego najważniejsza. Pamiętajmy, że na jego oczach potęga Kościoła, ta potęga z lat 70., 80., zaczyna wygasać. On to obserwuje i chce przeciwdziałać, dlatego szuka wrogów. I tutaj wysypuje się jego intelektualizm, ponieważ zamiast analizować i szukać przyczyn, to stawia diagnozę i wszystko określa ideologią: gender, LGBT, ekologii, singielstwa.

Z czasem okazuje się, że abp Jędraszewski staje się wyrazicielem tego, co tak naprawdę myśli duża część polskiego Episkopatu. A ponieważ w naszym Kościele za bardzo nie ma odmiennych głosów, to dochodzi do tego, że to właśnie abp Jędraszewski nadaje ton.

Czy abp Marek Jędraszewski jest dziś najważniejszym biskupem w Episkopacie?

Może nie najważniejszym, ale przez swoje kontrowersyjne wypowiedzi na pewno najbardziej rozpoznawalnym.

• Czy polski Kościół potrzebuje zmartwychwstania? "Lęk jest nieproporcjonalny do sytuacji"

Jeśli natomiast chodzi o decyzje polskiego Kościoła, to wpływ na nie abp. Jędraszewskiego był niewielki. Zdecydowanie bardziej skuteczny w ostatnich latach był na przykład prymas Polski abp Wojciech Polak. Co więcej, na jego miejsce wiceszefa KEP nie wybrano kogoś podobnego do Jędraszewskiego. Tak samo jak najprawdopodobniej nie przeforsuje w Watykanie swojego kandydata, który zastąpi go w fotelu metropolity krakowskiego.

I w końcu jest jeszcze coś.

Co takiego?

Miarą porażki abp. Jędraszewskiego jest to, że partia, którą on jednoznacznie wspierał, przegrała w październiku wybory i straciła władzę.

Nikt tak bardzo nie upolitycznił Kościoła, jak zrobił to w Krakowie abp Marek Jędraszewski. Dlatego niektórzy mówią o nim "PiS-kup" czy "kapelan PiS", a o Franciszkańskiej 3, że to nieformalna siedziba partii Jarosława Kaczyńskiego.

Ksiądz arcybiskup uważa, że dziś na świecie toczy się wojna kultur z neomarksizmem. W związku z tym, jego zdaniem, sojusznikami w tej wojnie są partie altprawicowe, czyli skrajnie konserwatywne. Prawo i Sprawiedliwość może nie do końca jest skrajną partią, ale jest im najbliżej do tego modelu i przede wszystkim są największą konserwatywną partią w Polsce, która jest też bardzo klerykalna.

Czyli trwa wojna, a, jak wiadomo, na wojnie trzeba szukać sojuszników.

Dokładnie. Arcybiskup uznał, że tylko dwie formacje: Kościół katolicki i PiS, są w stanie obronić Europę.

Doszło do tak mocnego scalenia, że hierarcha zaczął już mówić językiem politycznym przekazów dnia. Na przykład przyjął tezę o "zamachu smoleńskim" czy walkę z różnymi ideologiami, które rzekomo chcą zniszczyć naszą cywilizację, jak właśnie ideologia gender, LGBT czy ekologia.

• Przeczytaj: Nieudany biznes byłego senatora z Kościołem. Co się stało z dziesiątkami milionów

Ciekawe jest to, że były również przypadki, gdy Jędraszewski krytykował PiS. Tak było choćby w przypadku aborcji eugenicznej. Pamiętny wyrok TK o niekonstytucyjności jednej z przesłanek aborcyjnych był bardzo mocno lobbowany właśnie przez krakowskiego biskupa.

Tak szczerze: był pan kiedyś osobiście pod wpływem abp. Jędraszewskiego, czy raczej to, co on głosi, może wywołać kryzys wiary?

Nie sądzę, bym kiedykolwiek był pod jego wpływem. Natomiast na pewno pod pewnymi względami uważałem go za postać interesującą, która głosi istotne kwestie. Z pewnością z jednej perspektywy był mi bliski i dzięki temu doskonale go rozumiałem. Sam bardzo długo posługiwałem się taką samą metodą.

Jaką?

On wrzuca w swoje kazania 2-3 zdania, o których ma pewność, że na pewno wybrzmią. To są zazwyczaj zdania niezwykle radykalne i ostre. I tutaj ma rację, to zdecydowanie wybrzmiewa. Problem polega na tym, ja sam się o tym przekonałem jako dziennikarz, że nawet jeśli ten przekaz zostaje opatrzony dziesiątkami zastrzeżeń, to zostają wyłącznie te trzy zdania.

Ponadto mnie też przez długi czas wydawało się, że można mówić wyjątkowo ostro, a jednocześnie głosić miłosierdzie do Jezusa. Dziś już tak nie myślę.

Czytając tę książkę, trudno mi było nie myśleć właśnie o pańskiej przemianie, która nastąpiła w ostatnich latach. Z ultrakonserwatywnego publicysty dla niektórych stał się pan wręcz "kato-lewakiem". Przypuszczam, że to też miało wpływ na obecną ocenę abp. Jędraszewskiego.

Na pewno, choć w kwestii afery Paetza od samego początku mam jednoznaczne poglądy.

Natomiast dziś uważam, że byłoby lepiej dla samego arcybiskupa, gdyby zamiast kariery kościelnej, skupił się na karierze naukowej. Wtedy moglibyśmy mieć naprawdę wybitnego filozofa na miarę abp. Życińskiego czy ks. prof. Tischnera, a tak mamy ideologa, który nie potrafi zarządzać diecezją i być prawdziwym pasterzem dla swoich wiernych.

Terlikowski: abp Jędraszewski ma poczucie przegranej i na tym polega jego tragizm

Z obrazu, który pan kreśli, wynika, że abp Marek Jędraszewski jest jednak postacią tragiczną.

Myślę, że mało jest postaci, które są bez rys. Na podstawie życiorysu metropolity krakowskiego widać to doskonale.

Z jednej strony jest to postać wybitna, filozof, intelektualista. Z drugiej strony to postać, która bardzo mocno antagonizuje: jedni go kochają, drudzy nienawidzą. Myślę jednak, że biskup ma poczucie przegranej i na tym polega jego tragizm.

Przegrał?

Tak. Myślę, że wie o tym, że nie udało mu się powstrzymać procesu laicyzacji polskiego społeczeństwa, a nawet że on sam się do niego przyczynił.

Poza tym skoro PiS przegrało wybory, to wszystkie sprawy, o które przez lata walczył, jak np. aborcja czy religia w szkole, skazane są na porażkę.

• Byli księża zdradzają, dlaczego odeszli. "Kościół nie jest w stanie zatrzymać tej fali"

Chciałem się z nim spotkać i o tym porozmawiać, ale nie odpowiedział na moją prośbę.

Przed naszym spotkaniem pytałem pracowników Znaku, czy nie bali się, że publikacja może wywołać protesty wśród sympatyków arcybiskupa. Okazuje się, że wydawnictwo nie wykluczało nawet zamieszek.

Ja mam to szczęście, że o ile Znak jest z Krakowa, to ja jestem z Warszawy. Paradoksalnie, im więcej szumu wokół tej książki, tym dla niej lepiej. Z perspektywy wydawcy myślę, że trudno o lepszą promocję niż protest przed budynkiem Znaku.

Myśli pan, że abp Jędraszewski przeczyta tę książkę?

Myślę, że na pewno przeczytają ją jego najbliżsi współpracownicy i doniosą mu co ciekawsze fragmenty.

"Arcybiskup. Kim jest Marek Jędraszewski" Tomasz P. Terlikowski, wyd. Znak, Kraków 2024. Książka dostępna jest tutaj.

Chcesz porozmawiać z autorem? Napisz: szymon.piegza@redakcjaonet.pl

Czytaj inne artykuły tego autora tutaj.