Wyrok ETPC w sprawie inwigilacji w Polsce

Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) 28 maja 2024 r. orzekł w sprawie Pietrzak, Bychawska-Siniarska i inni przeciwko Polsce (skargi nr 72038/17 i 25237/18). Skarga osób, reprezentujących organizacje pozarządowe oraz mecenasa Pietrzaka dotyczyła ustawodawstwa polskiego, pozwalającego służbom na zbieranie informacji o obywatelach pod pretekstem walki z przestępczością i zagrożeniami dla bezpieczeństwa publicznego.

ETPC we wczorajszym orzeczeniu wydanym w pełnym składzie Izby wskazał, że doszło do naruszenia art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (EKPC), stanowiącego o prawie do poszanowania życia prywatnego, w odniesieniu do reżimu kontroli operacyjnej, zatrzymywania danych telekomunikacyjnych i wykorzystywania ich na potrzeby służb oraz niejawnego nadzoru prowadzonego na podstawie przepisów ustawy antyterrorystycznej.

Co istotne, ETPC uznał, że możliwe jest zbadanie zaskarżonych przepisów in abstracto, bez konieczności udowodnienia przez skarżących, że inwigilacja faktycznie miała miejsce, a samo obowiązywanie przepisów, które były przedmiotem skargi, może stanowić nieuzasadnioną ingerencję w prawo wynikające z art. 8 Konwencji.

Wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, dotyczące w szczególności interpretacji art. 8 EKPC, są ważną wskazówką również dla działań Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych. Prezes Urzędu nie zajmuje się wyłącznie RODO, jest bowiem, zgodnie z przepisami ustawy o ochronie danych osobowych z 10 maja 2018 r., organem właściwym w sprawie ochrony danych osobowych i ma prawo do kierowania wystąpień zmierzających do zapewnienia skutecznej ochrony danych osobowych. Stąd też w obszarze analiz Prezesa UODO znajdują się nie tylko orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości UE, w których dokonywana jest interpretacja RODO, ale również wszelkie inne akty i dokumenty, które mogą mieć wpływ na ocenę sytuacji prawnej w Polsce.

Prezes UODO z dużą satysfakcją przyjął zatem deklarację wygłoszoną wczoraj przez Ministra Sprawiedliwości oraz Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, z której wynika, że działania zmierzające do wykonania wyroku zostaną podjęte niezwłocznie.

Pragniemy zwrócić przy tej okazji uwagę, że w Sejmie procedowany jest aktualnie rządowy projekt ustawy – Prawo komunikacji elektronicznej, wdrażający do polskiego prawa dyrektywę ustanawiającą Europejski kodeks łączności, do którego to projektu Prezes UODO na etapie prac rządowych zgłaszał zastrzeżenia. W ocenie Prezesa UODO, w projekcie utrzymuje się niezgodny z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości UE (a teraz zapewne również z wyrokiem ETPC) model retencji i udostępniania danych telekomunikacyjnych uprawnionym podmiotom.

Przy tej okazji należy również przypomnieć o konieczności powrotu do tematu wdrożenia do prawa polskiego przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/680 (tzw. dyrektywy policyjnej), dotyczącej przetwarzania danych osobowych przez właściwe organy w związku z zapobieganiem i zwalczaniem przestępczości. W szczególności ponownej analizy wymagają wyłączenia podmiotowe, przyjęte przez polskiego ustawodawcę. Zgodnie z nimi nie stosuje się ustawy wdrażającej do wymienionych w ustawie służb. Dyskusja potrzebna jest również w odniesieniu do skutecznego nadzoru nad służbami przetwarzającymi dane osobowe (również w kontekście art. 51 Konstytucji RP), a także praktyczna możliwość realizacji uprawnień przysługujących osobom, których przetwarzane dane dotyczą.

Prezes UODO w najbliższym czasie będzie podejmował działania, zgodnie z uprawnieniami wynikającymi z przepisów ustawy o ochronie danych osobowych, w tym skieruje do właściwych organów stosowne wystąpienia z prośbą o pilne zmiany w ustawodawstwie.