Nenda kwa yaliyomo

Uhispania

Kutoka Wikipedia, kamusi elezo huru
(Elekezwa kutoka Wahispania)
Reino de España
Ufalme wa Hispania
Bendera ya Hispania Nembo ya Hispania
Bendera Nembo
Kaulimbiu ya taifa: Plus Ultra
(Kilatini kwa "Mbele na zaidi")
Wimbo wa taifa: Marcha Real au Marcha Granadera
Lokeshen ya Hispania
Mji mkuu Madrid
40°26′ N 3°42′ W
Mji mkubwa nchini Madrid
Lugha rasmi Kihispania(1)
Serikali Ufalme wa kikatiba
Felipe VI
Pedro Sánchez
Kuungana kwa nchi
Kungana kwa ndoa za wafalme
Maungano
Hali halisi
Kisheria

1516

1716
1812
Eneo
 - Jumla
 - Maji (%)
 
504,782 km² (ya 50)
1.04%
Idadi ya watu
 - 2018 kadirio
 - 2001 sensa
 - Msongamano wa watu
 
46.733.038 (ya 30)
40,847,371
92/km² (ya 112)
Fedha Euro (€)(2) (EUR)
Saa za eneo
 - Kiangazi (DST)
CETKigezo:Footnote (UTC+1)
CEST (UTC+2)
Intaneti TLD .es
Kodi ya simu +34

-

Kigezo:Fnb Majimbo ya kujitawala ya Hispania yanatumia lugha za: Kikatalunya/Kivalencia, Kibaski na Kigalicia pamoja na Kihispania. Katika Bonde la Val d'Aran lahaja ya Kiarani ya lugha ya Kioksitani ni lugha rasmi pamoja na Kihispania; Kigezo:Fnb Hadi 1999: Peseta
Kigezo:Fnb Ispokuwa Visiwa vya Kanari



Uhispania (Kihispania: España; Kiingereza: Spain) ni nchi ya Ulaya ya kusini-magharibi. Imepakana na Ufaransa, Andorra, Ureno na eneo la Kiingereza la Gibraltar.

Kuna pwani ndefu ya Bahari ya Mediteranea na pia ya Atlantiki.

Uhispania bara ni sehemu kubwa ya rasi ya Iberia. Visiwa vya Baleari kwenye Mediteranea na Visiwa vya Kanari katika Atlantiki pamoja na miji ya Afrika ya Kaskazini Ceuta na Melilla ni sehemu za Uhispania.

Mji mkuu ni Madrid ambayo ni pia mji mkubwa wa nchi.

Eneo la nchi ni km² 505,990 nalo lina wakazi 47,450,795 (sensa ya mwaka 2020).

Mfalme Felipe VI amevaa taji mwaka 2014, akishika nafasi ya baba yake Juan Carlos I, anayeheshimiwa sana kwa sababu aliongoza taifa katika mabadiliko ya kutoka udikteta wa jenerali Francisco Franco kuelekea demokrasia. Hasa tendo la mfalme la kuzuia mapinduzi wa kijeshi linakumbukwa sana.

Muundo wa serikali ni Ufalme wa Kikatiba, hivyo kisheria madaraka ya mfalme ni madogo.

Utawala umo mikononi mwa serikali inayochaguliwa na bunge linaloitwa "Las Cortes likichaguliwa kwa kura za kidemokrasia.

Historia ya awali

[hariri | hariri chanzo]

Wakazi wa kwanza waliojulikana kwa jina kuwa waliishi Uhispania walikuwa Wakelti.

Wafoinike

[hariri | hariri chanzo]

Katika karne za KK Wafoinike walianzisha miji kwenye pwani na kuchimba madini hasa shaba na fedha.

Waroma wa Kale walivamia na kutawala Uhispania kwa karne kadhaa wakileta lugha yao ya Kilatini kilichopata kuwa msingi wa lugha za kisasa za Uhispania. Kibaski pekee si lugha ya Kirumi.

Katika karne ya 5 makabila ya Kigermanik walivamia Dola la Roma pamoja na Uhispania. Kati yao Wavandali na Wavisigothi walitawala sehemu kubwa ya Uhispania.

Tangu mwaka 711 jeshi la Waarabu Waislamu liliingia kutoka Afrika ya Kaskazini na kutwaa sehemu kubwa ya Uhispania hadi karibu milima ya Pirenei, lakini watawala wa maeneo kadhaa katika kaskazini walijihami na kufaulu kudumisha uhuru wao.

Waarabu walileta fani nyingi za maendeleo nchini.

Katika kipindi cha vita cha karne nyingi Wakristo wa Kaskazini walifaulu polepole kuwarudisha nyuma Waarabu hadi kusini kwa nchi.

Hatimaye mwaka 1492 mfalme Boabdil wa Granada, mji wa mwisho wa Waarabu, alishindwa na mfalme Ferdinand II wa Aragon na malkia Isabella wa Kastilia.

Makoloni ya Amerika

[hariri | hariri chanzo]

Wiki chache kabla ya kushinda huko Granada wafalme wa Uhispania walimkubalia nahodha Kristoforo Kolumbus kutafuta njia ya kufika Bara Hindi kupitia magharibi. Badala ya kufika India Kolumbus alifika kwenye visiwa vya Amerika ya Kati.

Huo ulikuwa mwanzo wa upanuzi wa Uhispania katika "Dunia Mpya" ya Amerika. Wahispania walijenga dola kubwa la kikoloni na kutwaa karibu Amerika ya Kusini yote pamoja na Amerika ya Kati na Mexiko hadi sehemu za kusini za Marekani ya leo.

Katika miaka mia tatu iliyofuata Uhispania ilitajirika sana kutokana na maliasili ya Amerika.

Vita vya Marekani dhidi ya Uhispania

[hariri | hariri chanzo]

Vita hivyo vilitokea mwaka 1898. Vilianza kwa shambulizi la Marekani tarehe 25 Aprili dhidi ya Puerto Rico vilivyokuwa koloni la Uhispania na kuishia tarehe 12 Agosti 1898, jeshi la Uhispania huko Manila (Ufilipino) liliposalimu amri.

Vita hivyo vilikuwa mwanzo wa Marekani kufuata siasa ya nje ya upanuzi hata katika maeneo ya mbali. Kabla ya vita hivyo Marekani ilishughulika kupanua eneo lake kwenye bara la Amerika ya Kaskazini dhidi ya wakazi asilia na dhidi ya Mexiko.

Marekani ilitumia nafasi ya ghasia ya wenyeji wa Kuba dhidi ya utawala wa kikoloni wa Uhispania.

Baada ya mlipuko kwenye manowari ya Marekani USS Maine katika bandari ya Havana, Marekani ilitangaza vita dhidi ya Uhispania ingawa sababu ya mlipuko haijajulikana hadi leo ilikuwa nini.

Uhispania haikuweza kushindana na manowari na silaha za Marekani zilizokuwa zimeendelea kiteknolojia.

Pia Marekani ilikuwa karibu na mahali pa vita na Uhispania ilishindwa kuongeza wanajeshi na silaha.

Hivyo Marekani ilitwaa makoloni ya Uhispania ya Puerto Rico, Kuba na Ufilipino.

Jiografia

[hariri | hariri chanzo]
Ramani ya Uhispania.

Majimbo ya kujitawala

[hariri | hariri chanzo]
Ramani ya majimbo 17 ya Uhispania.
Bendera Jimbo
la kujitawala
Mji mkuu wa jimbo Rais wa jimbo Bunge la jimbo Vyama tawala jimboni Viti katika seneti Eneo(km2) Wakazi (2019) Msongamano (/km2) GDP kwa mkazi (kwa euro) Hali
Andalusia Seville Juan Manuel Moreno (PP) Parliament of Andalusia PP, Cs 41 (9 RA,

32 DE)

87,268 8,414,240 96 19,107 Nationality
Catalonia Barcelona Pere Aragonès (Republican Left of Catalonia) Parliament of Catalonia ERC, Junts, PDeCAT (until 2020) 24 (8 RA, 16 (DE) 32,114 7,675,217 239 30,426 Nationality
Jimbo la Madrid Madrid Isabel Díaz Ayuso (PP) Assembly of Madrid PP, C's (until 2021) 14 (7 RA, 4 DE) 8,028 6,663,394 830 35,041 Region
Jimbo la Valencia Valencia Ximo Puig (PSOE) Valencian Cortes PSOE, Compromís, Unides Podem 17 (5 RA, 12 DE) 23,255 5,003,769 215 22,426 Nationality
Galicia Santiago de Compostela Alberto Núñez Feijóo (PP) Parliament of Galicia PP 19 (3 RA, 16 DE) 29,574 2,699,499 91 23,183 Nationality
Castilia na León Valladolid
(de facto seat of institutions)
Alfonso Fernández Mañueco (PP) Cortes of Castile and León PP, Cs 39 (3 RA, 36 DE) 94,223 2,399,548 25 24,031 Historical region
Nchi ya Kieuskara Vitoria-Gasteiz
(de facto seat of institutions)
Iñigo Urkullu (PNV) Basque Parliament PNV, PSOE 15 (3 RA, 12 DE) 7,234 2,207,776 305 33,223 Nationality
Castilla–La Mancha Toledo Emiliano García-Page (PSOE) Cortes of Castilla–La Mancha PSOE 23 (3 RA, 20 DE) 79,463 2,032,863 26 20,363 Region
Visiwa vya Kanari Santa Cruz de Tenerife and Las Palmas de Gran Canaria Ángel Víctor Torres (PSOE) Parliament of the Canary Islands PSOE, NCa, Podemos, ASG 14 (3 RA, 11 DE) 7,447 2,153,389 289 20,892 Nationality
Jimbo la Murcia Murcia Fernando López Miras (PP) Regional Assembly of Murcia PP, Cs (until 2021) 6 (2 RA, 4 DE) 11,313 1,493,898 132 21,269 Region
Aragon Zaragoza Javier Lambán (PSOE) Aragonese Corts PSOE, Podemos, CHA, PAR 14 (2 RA, 12 DE) 47,719 1,319,291 28 28,151 Nationality
Extremadura Mérida Guillermo Fernández Vara (PSOE) Assembly of Extremadura PSOE 10 (2 RA, 8 DE) 41,634 1,067,710 26 18,469 Region
Visiwa vya Baleari Palma Francina Armengol (PSOE) Parliament of the Balearic Islands PSOE, Podemos-EUIB, Més 7 (2 RA, 5 DE) 4,992 1,149,460 230 27,682 Nationality
Ufalme mdogo wa Asturias Oviedo Adrián Barbón (PSOE) General Junta of the Principality of Asturias PSOE 6 (2 RA, 4 DE) 10,604 1,022,800 96 22,789 Historical region
Jimbo la Navarra Pamplona María Chivite (PSOE) Parliament of Navarre PSN, GBai, Podemos 5 (1 RA, 4 DE) 10,391 654,214 63 31,389 Nationality
Cantabria Santander Miguel Ángel Revilla (PRC) Parliament of Cantabria PRC, PSOE 5 (1 RA, 4 DE) 5,321 581,078 109 23,757 Historical region
La Rioja Logroño Concha Andreu (PSOE) Parliament of La Rioja PSOE, Podemos 5 (1 RA, 4 DE) 5,045 316,798 63 27,225 Region

R.A: Regionally appointed; D.E: Directly elected.

Miji ya kujitawala

[hariri | hariri chanzo]
Bendera Mji wa kujitawala Meya Halmashauri Vyama tawala mjini Viti katika seneti Eneo (km2) Wakazi (2019) Msongamano (/km2) GDP kwa mkazi
(kwa euro)
Melilla Eduardo de Castro (Cs) Assembly of Melilla CpM, PSOE, Cs 2 (DE) 12.3 86,487 7,031 16,981
Ceuta Juan Jesús Vivas (PP) Assembly of Ceuta PP 2 (DE) 18.5 84,777 4,583 19,335

Marundiko ya miji mikubwa

[hariri | hariri chanzo]

Wakazi walio wengi (84.8%) ni Wahispania asili, lakini uhamiaji mkubwa wa miaka ya mwisho umeleta watu wengi hasa kutoka Amerika ya Kilatini, Afrika Kaskazini, Ulaya Mashariki n.k.

Lugha rasmi ni Kihispania inayozungumzwa nyumbani na 74% za watu lakini majimbo 17 yamepewa mamlaka ya kujitawala katika mambo mbalimbali pamoja na sera za kiutamaduni, hivyo lugha za Kikatalunya (17%), Kigalicia (7%), Kibaski (2%) na Kioccitan zimekuwa lugha rasmi za kijimbo pamoja na Kihispania.

Wahispania walio wengi (61%) ni waamini wa Kanisa Katoliki. 34% hawana dini yoyote.

Tazama pia

[hariri | hariri chanzo]

Viungo vya nje

[hariri | hariri chanzo]
WikiMedia Commons
WikiMedia Commons
Wikimedia Commons ina media kuhusu:
Serikali
Ramani
Utalii


Nchi za Umoja wa Ulaya Bendera ya Umoja wa Ulaya
Austria | Bulgaria | Eire | Estonia | Hispania | Hungaria | Italia | Kroatia | Kupro | Latvia | Lituanya | Luxemburg | Malta | Polandi | Slovakia | Slovenia | Romania | Ubelgiji | Ucheki | Udeni | Ufaransa | Ufini | Ugiriki | Uholanzi | Ujerumani | Ureno | Uswidi
Makala hii kuhusu maeneo ya Hispania bado ni mbegu.
Je unajua kitu kuhusu Uhispania kama historia yake, biashara, taasisi zilizopo, watu au utamaduni?
Labda unaona habari katika wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa?
Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari.