KNF chce uniknąć powtórki historii z Leszkiem Czarneckim. Wzywa właścicieli do gotowości

Jacek Barszczewski, rzecznik KNF, poproszony o komentarz, potwierdził te informacje. Jak wyjaśnia, nadzór wysłał bankom listy, mając na względzie pojawiające się ostatnio lub nasilające się czynniki ryzyka dla stabilności sektora bankowego w Polsce. Zarówno zewnętrzne, jak i wynikające z okoliczności specyficznych dla sektora. Nadzór przypomniał o podstawowych obowiązkach w zakresie zapewnienia przez znaczących inwestorów banków (mających co najmniej 10 proc. akcji lub głosów na walnym zgromadzeniu) ostrożnego i stabilnego zarządzania tymi bankami. Co to konkretnie oznacza?

Franki głównym ryzykiem

Z informacji przekazanych nam przez rzecznika KNF, zgodnie z przepisami znaczący inwestor banku powinien w każdym czasie "dawać rękojmię wykonywania swoich praw i obowiązków w sposób należycie zabezpieczający interesy klientów banku oraz zapewniający bezpieczeństwo środków gromadzonych w banku", a także być "być w dobrej kondycji finansowej, w szczególności w odniesieniu do wpływu realizacji planów inwestycyjnych na przyszłą sytuację finansową banku" oraz "zapewnić przestrzeganie przez bank wymogów ostrożnościowych wynikających z przepisów prawa, w tym wymogów w zakresie funduszy własnych, norm płynności, kontroli wewnętrznej oraz zarządzania ryzykiem".

Najbardziej interesujący jest ten ostatni punkt. Szczególnie jeśli odniesiemy go do stwierdzenia nadzoru, że pojawiają się ostatnio lub nasilają się czynniki ryzyka dla stabilności sektora bankowego w Polsce. W przypadku ryzyk wewnętrznych, specyficznych dla naszego kraju, chodzi o kredyty mieszkaniowe we frankach szwajcarskich. Polskie banki od czterech lat zalewane są falą pozwów frankowiczów, którzy masowo wygrywają w sądach, co oznacza liczone w miliardach straty kredytodawców. Komitet Stabilności Finansowej, w skład którego wchodzi Narodowy Bank Polski, Ministerstwo Finansów, Bankowy Fundusz Gwarancyjny i KNF, uznał pod koniec marca, że "najistotniejszym, słabym punktem krajowego systemu finansowego […] pozostaje ryzyko prawne walutowych kredytów mieszkaniowych". Wcześniej odbyło się specjalne, "kryzysowe" posiedzenie KSF poświęcone jedynie temu zagadnieniu.

Branża ma już prawdopodobnie ponad 50 mld zł rezerw na ten cel, ale do końca kosztów droga jeszcze daleka, bo sam UKNF szacował łączny ciężar przegrywanych spraw potencjalnie na ponad 100 mld zł. I gdyby koszty te rozkładane byłyby w czasie na kilka lat, banki prawdopodobnie poradziłyby sobie (choć być może niektóre miałyby chwilowo problemy ze spełnianiem wymogów kapitałowych nakładanych przez KNF) dzięki dużym dochodom, wspieranym wysokimi stopami procentowymi.

Problem w tym, że 15 czerwca Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej ma wydać wyrok w głośnej polskiej sprawie frankowej, tzn. odpowiedzieć na pytanie, komu należy się opłata za korzystanie z kapitału w razie unieważnienia umów (sygn. C-520/21). Prawdopodobnie wyrok będzie negatywny dla banków (na co wskazuje wydana w lutym opinia Rzecznika Generalnego), co jeszcze napędzi pozwy i koszty dla sektora. Eksperci obawiają się, że może to oznaczać konieczność jednorazowego zawiązania przez banki ogromnych rezerw, a to mogłoby doprowadzić do spadku kapitałów i niespełniania wymogów przez najbardziej narażone banki.

Amerykańskie i szwajcarskie ostrzeżenie

Spośród zewnętrznych czynników ryzyka, o których wspomina KNF w liście do bankowców, chodzi przede wszystkim o problemy banków w USA i w Szwajcarii. Wzrost stóp procentowych za oceanem spowodował kłopoty tamtejszych kredytodawców związane przede wszystkim z płynnością i powiązanym z nią ryzykiem stopy procentowej. Skutkiem była upadłość paru banków, m.in. Silicon Valley Bank, i konieczność ratowania innych. Problem dotyczył jednak głównie małych instytucji, mających dużą koncentrację klientów depozytowych (geograficzną i rodzajową) oraz nieodpowiednio zarządzających ryzykiem stopy procentowej. Więcej o kłopotach amerykańskich instytucji piszemy tutaj. — Powinniśmy problemy SVB potraktować jako pewny sygnał ostrzegawczy — mówił Jacek Jastrzębski, przewodniczący KNF, podczas Forum Bankowego w marcu.

Z kolei w Szwajcarii bliski upadłości był Credit Suisse, który problemy miał jednak od lat. Ostatecznie został uratowany i przejęty — dzięki szybkiemu i zdecydowanemu ruchowi szwajcarskich władz — przez UBS, największą instytucję finansową w tym alpejskim kraju.

Polskie banki w tym kontekście są w całkiem w dobrej kondycji, bo mają inną strukturę bilansów i inną wrażliwość na zmiany stóp procentowych. Cios, spowodowany podwyżkami stóp, odczuły już w 2022 r. głównie w postaci obni��enia kapitałów (wskutek spadku wyceny obligacji skarbowych). Stopy już rosnąć nie powinny, a wręcz oczekiwane są spadki, co z kolei wzmacniałoby ich kapitały. Teraz osiągają rekordowo duże dochody z podstawowej działalności bankowej dzięki wyższemu kosztowi pieniądza. Jednocześnie baza depozytów jest u nas bardziej zdywersyfikowana (choć nadzór ma pewne zastrzeżenia i chce wprowadzić nowe wymogi), płynność rekordowo wysoka, a udział obligacji skarbowych w aktywach choć wysoki, to nie aż tak duży, jak w tych amerykańskich bankach, które miała problemy. Poza tym polskie banki mają wysokie wskaźniki płynności i kapitałowe, które przekraczają wyraźnie wymagane minima (choć — tak jak wspomnieliśmy wyżej — ryzykiem są koszty frankowe). Więcej o kondycji naszych banków piszemy w tym tekście.

Według nadzoru polskie banki są silne

Z informacji przekazanych nam przez rzecznika wynika, że KNF uznała polski sektor bankowy jako charakteryzujący się dużą odpornością na szoki i będący obecnie dobrze skapitalizowany, z bezpiecznym poziomem płynności. W ocenie KNF jest to w dużej mierze również zasługą stabilnych i silnych finansowo znaczących inwestorów, którzy właściwie i odpowiedzialnie podchodzą do realizacji swoich obowiązków, odpowiednio reagując na potrzeby zależnych od nich banków.

"Tym niemniej wspomniane na wstępie czynniki ryzyka, w przypadku ich eskalacji, mogą przyczynić się do pogorszenia sytuacji poszczególnych banków i pojawienia się konieczności zapewnienia im niezbędnego wsparcia ze strony ich znaczących inwestorów. Może to prowadzić do podejmowania przez znaczących inwestorów polskich banków nieracjonalnych decyzji oraz działań sprzecznych z obowiązującymi, wynikającymi z przepisów prawa polskiego i unijnego, wymogami i zasadami odpowiedzialności znaczących inwestorów w bankach, a przez to – godzących w stabilność, bezpieczeństwo i zaufanie do polskiego sektora finansowego oraz w interesy jego uczestników, a więc w podstawowe cele nadzoru finansowego realizowane przez KNF" – podano w liście. Z tych względów KNF uznała za konieczne przypomnienie o przedmiotowych wymogach i zasadach oraz skutkach ich naruszenia.

Uniknąć drugiego Getin Noble Banku

Nadzór zaznaczył, że wsparcie kapitałowe lub płynnościowe powinno odbywać się bez wcześniejszego wezwania ze strony KNF, na podstawie dostępnych informacji i własnej oceny sytuacji ekonomiczno-finansowej banku. To na zarządzie i radzie nadzorczej banku spoczywa obowiązek odpowiednio wczesnego zidentyfikowania potrzeby wsparcia i niezwłocznego poinformowania o tym znaczącego inwestora banku.

Zobacz też: Kredyty i usługi bankowe mogą podrożeć. Za to ma być bezpieczniej

Odmowa udzielenia lub zapewnienia omawianego wsparcia, jak również wszelkie okoliczności poddające w wątpliwość zdolność lub wolę do jego udzielenia, w tym deklaracje znaczącego inwestora dotyczące gotowości udzielenia wsparcia w przyszłości, "stanowią przesłanki do zakwestionowania spełniania przez inwestora wskazanych wyżej wymogów odnoszących się do jego odpowiedniości, a w konsekwencji – do zastosowania przez KNF przewidzianych prawem sankcji i środków nadzorczych".

Nadzór wskazał, że szczególnie krytycznie w tym kontekście należałoby oceniać znaczących inwestorów, którzy odmówiliby wsparcia koniecznego ze względu na zmaterializowanie się ryzyka wynikającego z realizowanych przez zależne od nich banki strategii biznesowych, na podstawie których inwestorzy ci budowali wartość swojej inwestycji.

Zobacz też: Prezes Bankowego Funduszu Gwarancyjnego: zapytaliśmy Leszka Czarneckiego, czy dokapitalizuje Getin Noble

Takie stwierdzenia można interpretować w ten sposób, że KNF nie chce powtórki z historii Getin Noble Banku. Leszek Czarnecki początkowo zobowiązał się, że dokapitalizuje ten tracący rentowność i pogrążający się kłopotach bank (deklaracja ta padła wiosną 2018 r.). Zasilił wtedy GNB kwotą niespełna 500 mln zł, co może wydawać się sporym wsparciem, ale luka kapitałowa banku liczona była w kilku miliardach złotych. Po 2018 r. ani razu nie wsparł kapitałowo GNB, którego straty i niedobory kapitału systematycznie rosły i we wrześniu 2022 r. został poddany przymusowej restrukturyzacji. Kłopoty GNB z lat 2015-2022 były konsekwencją jego złej strategii, o czym szerzej piszemy tutaj.

Autor: Maciej Rudke, dziennikarz Business Insider Polska